نحوه استفاده از تامین مالی زنجیره تامین چیست؟

به گزارش شهر بورس، نزدیک به یک سال از ابلاغ دستورالعمل ارائه خدمات تامین مالی زنجیره تامین از سوی بانک مرکزی می‌گذرد. در روش‌های تأمین مالی زنجیره‌ای به جای پرداخت نقدی تسهیلات به تک‌تک شرکت‌ها، از طریق انتشار یا صدور ابزار تعهدی و انتقال آن نسبت به تسویه‌حساب‌های پرداختنی در زنجیره اقدام می‌شود. بر این اساس جمع کل صدور اوراق گام از سال 1399 تاکنون 36.3 هزار میلیارد تومان بوده است. اما نحوه استفاده از تامین مالی زنجیره تامین چیست؟

بر اساس گزارش اتاق بازرگانی تهران، به گفته حمید آذرمند، مدیر اداره تامین مالی زنجیره تولید بانک مرکزی، جمع کل صدور اوراق گام از سال 1399 تاکنون 36.3 هزار میلیارد تومان بوده است و در حال حاضر صنایعی نظیر خودرو، قطعات خودرو، لوازم خانگی، صنایع غذایی، صنایع شیمیایی، تاسیسات و انرژی، بهداشت و درمان، کشاورزی و بازرگانی متعهد اوراق گام شده‌اند.

ابزارها و روش‌های تامین مالی زنجیره‌ای (SCF)، طی یک کارگاه آموزشی با حضور حمید آذرمند، مدیر اداره تامین مالی زنجیره تولید بانک مرکزی و فریال مستوفی، رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران تشریح شد. در این گردهمایی که با استقبال فعالان بخش‌خصوصی مواجه شد، اکوسیستم تأمین مالی زنجیره ‌تأمین و نمونه‌هایی از اجرای طرح در زنجیره‌های صنعتی تبیین شد.

تأمین مالی زنجیره‌ تامین چیست؟

رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران در ابتدای این نشست، توضیحاتی در باب تصویب و ابلاغ طرح تامین مالی زنجیره تامین ارائه کرد و گفت: نزدیک به یک سال از ابلاغ دستورالعمل ارائه خدمات تامین مالی زنجیره تامین از سوی بانک مرکزی می‌گذرد؛ بدین ترتیب در آذر ماه سال گذشته و به فاصله چند روز پس از ابلاغ رسمی این طرح از سوی مدیریت عملیات پولی و اعتباری بانک مرکزی، کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران نسبت به برگزاری جلسه‌ای با محوریت تامین مالی زنجیره‌ای اقدام کرد تا فعالان اقتصادی فارغ از پیچیدگی‌های تامین مالی از شبکه بانکی بتوانند از این روش بهره مند شوند.

فریال مستوفی افزود: در روش‌های تأمین مالی زنجیره‌ای در واقع به جای پرداخت نقدی تسهیلات به تک‌تک شرکت‌ها به عنوان حلقه‌های یک زنجیره تولید و تامین، از طریق انتشار یا صدور ابزار تعهدی و انتقال آن نسبت به تسویه‌حساب‌های پرداختنی در زنجیره اقدام می‌شود. از این طریق، ضمن کاهش تقاضای نقدینگی در اقتصاد، استفاده بهینه از منابع محدود بانکی اتفاق افتاده و شاهد تامین مالی شرکت‌های بیشتری خواهیم بود.

وی با بیان اینکه اقلام زیرخط ترازنامه بانک‌ها مثل اوراق گام، اعتبارات اسنادی داخلی، برات و … بدون فشار به ترازنامه بانک‌ها و صرفا از طریق ایجاد تعهدی برای پرداخت در سررسید می‌توانند منجر به تامین مالی زنجیره‌ای شوند، افزود: با توجه به اینکه استفاده از این روش‌ها طی ماه‌های اخیر به حدود 50 هزار میلیارد تومان رسیده است؛ می‌توان چنین استنباط کرد که موضوع ابزارهای تامین مالی زنجیره‌ای جنبه عملیاتی پیدا کرده است.

بیشتر بخوانید: تسهیل تامین مالی شرکت های دانش بنیان توسط «تامین سرمایه تمدن»

این عضو هیات نمایندگان اتاق تهران گفت: رویکرد دقیق و سختگیرانه بانک مرکزی در کنترل ترازنامه بانک‌ها طی ماه‌های اخیر باعث شده است تا بانک‌ها توان و تمایل به اعطای تسهیلات نداشته باشند و فعالان اقتصادی طی این ماه‌ها از جهت دسترسی به تسهیلات بانکی در محدودیت‌های جدی قرار گرفته‌اند. در این فضای انقباضی، توسعه روش‌های تامین مالی زنجیره‌ای می‌تواند کمک‌حال فعالان اقتصادی در تامین سرمایه در گردش و نقدینگی باشد.

وی ضمن اشاره به تلاش کمیسیون متبوع خود برای برگزاری این نشست‌های آموزشی و بیان چگونگی عملیاتی شدن این ابزارها برای تامین‌مالی فعالان اقتصادی افزود: با توجه به رویکرد عملیاتی این کمیسیون نسبت به برنامه‌های آموزشی، بعد از برگزاری سمینار و در صورت اعلام تمایل هر یک از اعضا، زمینه بهره‌مندی بنگاه‌های علاقمند از خدمات تامین مالی زنجیره‌ای با مشارکت بانک‌ها فراهم خواهد آمد.

معایب تامین مالی بانک‌محور

در ادامه این جلسه، مدیر اداره تامین مالی زنجیره تولید بانک مرکزی طی گزارشی به تشریح ساختار تامین مالی زنجیره‌ای، ابزارها و نمونه‌های به کارگیری این طرح در صنایع پرداخت. حمید آذرمند، سخنان خود را با آسیب‌شناسی تامین مالی مبتنی بر نظام بانکی آغاز کرد و گفت: ساختار فعلی تأمین مالی سرمایه درگردش زنجیره‌های تأمین، مبتنی بر دریافت تسهیلات مستقیم از بانک‌ها یا تأمین مالی به شیوه‌های پرهزینه از بازارهای غیررسمی است. در حالی که رویه دریافت تسهیلات از بانک‌ها، عموماً گذشته‌نگر و مبتنی بر وثیقه‌های محدود عموماً مستغلات است. در عین حال، فرایند زمان‌بر دریافت تسهیلات بانکی، دریافت تسهیلات به طور موازی توسط تمامی حلقه‌های تولید، سهولت انحراف منابع مالی از چرخه تولید و ورود به سایر بازارها، نبود شفافیت کافی در فرایند پرداخت تسهیلات و تشدید ریسک مطالبات غیرجاری بانک‌ها از جمله معایب این نوع تامین مالی است.

وی یکی دیگر از معایب روش تامین مالی فعلی به روش دریافت تسهیلات مستقیم از بانک‌ها را تمرکز توزیع منابع بانکی در مرکز کشور عنوان کرد و گفت: در حالی که 63 درصد از تسهیلات پرداختی در تهران متمرکز شده است، سهم این استان از جذب سپرده‌ها حدود 53 درصد است که این وضعیت نشانگر شرایط مطلوبی نیست.

آذرمند در ادامه ارزش بازار اوراق بدهی شرکتی به تولید ناخالص داخلی (GDP) در ایران و تعداد دیگری از کشورها را در مقام قیاس قرار داد و گفت: در حالی که این نسبت در کشورهای کره‌جنوبی70 درصد، ژاپن 58 درصد، چین57 درصد، برزیل 31 درصد و آفریقای جنوبی 20 درصد است، در ایران 0.8 درصد برآورد شده. همچنین نسبت بدهی‌های خارجی به تولید ناخالص داخلی ما در وضعیت قابل قبولی قرار نداشته و در حد 3.4 درصد است. این در حالی است که این نسبت در کشورهایی نظیر بریتانیا 99 درصد، فرانسه 64 درصد، امارات 43 درصد، قطر 38 درصد، ترکیه 15 درصد، کره 12 درصد و هند نیز 4 درصد است.

وی با اشاره به عدم توازن‌بخشی در تسهیلات پرداختی در نظام بانکی افزود: در یک بازه بلندمدت، نسبت تسهیلات پرداختی سالانه توسط بانک‌ها به بخش‌های مختلف اقتصادی و نسبت مانده تسهیلات بانکی به تولید ناخالص داخلی، روندی فزاینده دارد. این در حالی است که در بخش واقعی، ظرفیت‌های رشد و ستانده واقعی اقتصاد روندی نزولی دارد. این شواهد، بیش از آن‌که بیانگر افزایش عمق مالی باشد، بیانگر انتقال ناکارایی‌های مختلف اقتصاد به نظام بانکی است.

مزایا و معایب تامین مالی زنجیره تامین

آذرمند با بیان اینکه رویکرد نوین به تامین مالی سرمایه در گردش، راه‌حل جایگزین، یعنی توسعه نظام تامین مالی زنجیره تامین (Supply Chain Finance – SCF) را توصیه می‌کند، افزود: سیاست‌گذار از طریق توسعه نظام تامین مالی زنجیره تامین اهدافی چون بهینه‌سازی سرمایه در گردش، تامین نیاز نقدینگی تولیدکنندگان، بهبود ارتباط بین اجزای زنجیره، افزایش پایداری زنجیره تامین و کاهش هزینه تمام شده محصول و افزایش سود شرکت‌ها را دنبال می‌کند.

وی در ادامه مزایا و منافع به‌کارگیری SCF را مورد اشاره قرار داد و گفت: تسریع و تسهیل فرایند تأمین مالی سرمایه در گردش، کاهش نیاز به دریافت تسهیلات جدید سرمایه درگردش، تقویت روابط پایدار بین تولیدکننده و تأمین‌کننده و کاهش هزینه تامین مالی و کاهش هزینه تمام‌شده محصول از مزایای این طرح برای بنگاه‌هاست. همچنین بانک‌ها نیز از جهت کاهش مطالبات غیرجاری بانک‌ها، بهبود جریان درآمدی بانک‌ها و پایدارسازی ترازنامه بانک‌ها از اجرای این طرح منتفع می‌شوند. در عین حال، کاهش انحراف منابع و افزایش کارایی تخصیص منابع مالی و افزایش شفافیت و نظارت‌پذیری جریان مالی اقتصاد جزو مزیت‌های این طرح برای اقتصاد کلان است.

این مقام مسئول در بانک مرکزی، تأمین مالی زنجیره تأمین را به‌کارگیری روش‌ها و عملیات تأمین مالی و کاهش ریسک در جهت بهینه‌سازی مدیریت سرمایه در گردش و نقدینگی جریان‌یافته در فرایندها و مبادلات زنجیره تأمین تعریف کرد و گفت: تأمین مالی زنجیره تأمین، متعاقب یک رویداد واقعی مانند سفارش خرید، صدور سیاهه، سند دریافتنی یا سایر مطالبات و فرایند‌های پیش ‌از بارگیری و پس ‌از بارگیری در زنجیره تأمین راه‌اندازی می‌شود. افزون بر این، تأمین مالی زنجیره تأمین، شیوه‌ای از تأمین مالی است که در آن شیوه جدید «تأمین مالی مبتنی بر جریان واقعی کالا و خدمت و تأمین اعتبار در طول زنجیره»، جایگزین شیوه سنتی «پرداخت تسهیلات رو در رو و به پشتوانه دارایی» می‌شود.

نحوه استفاده از تامین مالی زنجیره تامین چیست؟

آذرمند در ادامه با اشاره به ابزارها و روش‌های مختلف تامین مالی زنجیره‌ای به تشریح روش فاکتورینگ معکوس (Reverse Factoring) از طریق اوراق گام پرداخت و گفت: در این روش، فروشنده مواد اولیه به عنوان متقاضی شناخته می‌شود؛ همچنین یک بانک و یک خریدار به عنوان متعهد نیز وجود دارد. خریدار به عنوان متعهد به بانک مراجعه می‌کند، اعتبارسنجی ‌می‌شود و ممکن است یک سقف اعتباری به اندازه نیازی که طی چند ماه یا یک سال آینده خواهد داشت، دریافت کند. هر بار که صورت حساب را به بانک ارائه کند، بانک به اندازه این صورت حساب، اوراق گام را صادر می‌کند ولی در اختیار خریدار قرار نمی‌دهد، بلکه در اختیار فروشنده قرار می‌دهد.

وی افزود: فروشنده پس از این مرحله، سه راهکار پیش رو خواهد داشت؛ نخست آنکه این اوراق را تا سررسید نگه دارد. همچنین می‌تواند این اوراق را تنزیل کند و همچنین این امکان وجود دارد که بابت خرید مواد اولیه، همین ابزار را منتقل کند که این بهترین راهکار است. اوراق گام ابزاری است که هم دارای تضمین بانک است و هم قابلیت انتقال به هر میزان را داراست. یعنی می‌تواند ده‌ها بار بدون کارمزد منتقل شود. قابلیت دیگری که به نظر می‌رسد، قابلیت مهمی است، قابلیت خردشوندگی است. یعنی اگر خریدار به میزان 10 هزار میلیارد تومان سقف اعتباری از بانک دریافت کند، هر بار که صورت‌حساب می‌‌آید، به همان میزان صورت حساب اوراق صادر کرده و در اختیار تامین کننده می‌گذارد.

آذرمند در ادامه توضیح داد: تامین‌کننده نیز ‌می‌تواند بخشی از این اوراق را صرف پرداخت مالیات کند یا بخش دیگری را بابت خرید گاز یا خرید مواد اولیه صرف کند. این اوراق کاملا قابلیت خردشوندگی دارد. در حالی که برای مثال ال‌سی قابلیت خردشوندگی ندارد. یا اگر بخواهیم با ضمانت‌نامه مقایسه کنیم، ضمانت‌نامه اساسا قابلیت انتقال ندارد. یا در قیاس با چک، چک فاقد تضمین بانک یا قابلیت خردشوندگی است.

وی گفت: دارنده جدید اوراق می‌تواند به بانک مراجعه کند و بابت واردات ارز خریداری کند که دستورالعمل این بخش نیز به بانک‌ها ابلاغ شده است. دارنده اوراق همچنین می‌تواند با صادرکننده توافق کند که اوراق گام را به صادرکننده منتقل کرده و ارز مورد نیاز خود را از صادرکننده خریداری کند. همچنین می‌تواند از بورس کالا خرید انجام دهد؛ چرا که امکان معاملات بورس کالا با استفاده از اوراق گام فراهم است. در این زمینه در حال اتصال سامانه‌های بانک مرکزی و بورس کالا هستیم که خرید و تسویه از طریق بورس کالا به صورت برخط انجام شود.

پرداخت بدهی‌های دولت از طریق اوراق گام

آذرمند در ادامه به دیگر امکانات اوراق گام در زمینه پرداخت بدهی اشاره کرد و گفت: حسب مصوبه‌ای که از ستاد اقتصادی دولت دریافت کرده‌ایم، دارنده اوراق گام می‌تواند، بدهی خود به سازمان امور مالیاتی بابت مالیات، به تامین اجتماعی بابت بیمه، به وزارت صمت بابت حقوق معدنی پرداخت کند. در واقع سازمان‌های دولتی مجاز به پذیرش اوراق گام بابت مطالبات خود از شرکت‌ها هستند. البته ما در تلاش هستیم که این جواز را به الزام و اجبار تبدیل کنیم که اگر شرکتی اوراق گام در اختیار دارد، بابت بدهی خود به دولت منتقل کند. دولت هم می‌تواند این اوراق را بابت تعهدات خود به پیمانکاران منتقل کند.

بیشتر بخوانید: تامین مالی طرح ساخت یک میلیون مسکن با ابزارهای بازار سرمایه

وی با بیان اینکه سررسید این اوراق از یک ماه تا یک سال است، ادامه داد: دارنده نهایی در موعد سررسید، به بانک عامل و ناشر مراجعه می‌کند و با تضمین بانک، عین مبلغ اسمی را از بانک دریافت می‌کند. در اینجا هیچ‌ گونه ریسکی متوجه دارنده اوراق نیست. اکنون نیز به میزان 10 هزار میلیاردتومان از اوراق گام سررسید شده و تماماً هم وصول شده است. در واقع سخت‌گیری اعمال شده بر بانک‌ها، ریسک این اوراق را کاهش داده است. چنانکه بانکی به هر دلیلی در سر رسید، تعهدات خود را به دارنده اوراق ایفا نکند، مجوز صدور اوراق این بانک لغو می‌شود و تا یک سال بعد از تسویه همه بدهی‌ها، بانک مجاز به انتشار اوراق جدید نخواهد بود. بنگاه و خریدار اول که باید در سر رسید پول بانک را بپردازد، اگر به هر دلیل بدهی خود را به بانک تسویه نکند، علاوه بر پرداخت 8 درصد جریمه، تا سه ماه پس از تسویه بدهی خود به بانک مجاز به استفاده از اوراق گام جدید نیست.

اوراق گام از همان ابتدا نماد بورس را داراست 

وی افزود: یکی دیگر از مزیت‌های اوراق گام این است که از همان ابتدا نماد بورس را داراست؛ در واقع دارنده اوراق به هر دلیل، برای مثال به دلیل نیاز به نقدینگی در هر مقطعی بخواهد منابع را از زنجیره خارج کند، می‌تواند این اوراق را در بازار سرمایه، با نرخ تنزیل شده بفروشد. منتها ما به هیچ عنوان توصیه نمی‌کنیم که دارنده اوراق به چنین اقدامی دست بزند. چرا که میانگین نرخ اوراقی که در فرابورس تنزیل می‌شود، 26 درصد و در بورس تهران 28 درصد در نیمه اول آذرماه بوده است. این درحالی است که میانگین نرخ اوراق خزانه اسلامی حدود 28 درصد بوده است. یعنی عملا نرخ اوراق در فرابورس از نرخ اوراق خزانه پایین‌تر است.

وی با بیان اینکه مدل این نوع تامین مالی مبتنی بر تعهد خریدار است، ادامه داد: اینجا تنها کسی که مورد اعتبارسنجی قرار می‌گیرد و وثیقه ارائه می‌کند، خریدار است و سایر حلقه‌ها معاف از اعتبارسنجی هستند. در واقع، فروشنده مواد اولیه، بدون توثیق وثیقه و اعتبارسنجی ، تامین مالی می‌کند. یا حتی اگر چک برگشتی یا بدهی معوق داشته باشد، مانعی بر سر راه تامین مالی او به این روش نخواهد بود. عملا حلقه‌های میانی از ابزاری بابت تسویه استفاده می‌کنند بدون آنکه حد اعتباری شان درگیر شود. این یکی از مزایای این روش است.

آذرمند در ادامه گفت: ممکن است، حلقه نخست ادعا کند که قادر به توثیق وثیقه نیست؛ در این صورت می‌توانیم یک حلقه جلوتر برویم، به این معنی که شبکه پخش نقش متعهد را ایفا کند. برای مثال، شرکت‌های پخش دارو یا فروشگاه‌های زنجیره‌ای، مجازی و شبکه خرده‌فروشی، می‌توانند متعهد اوراق باشند.

وی سپس با بیان اینکه جمع کل صدور اوراق گام از ابتدا تا کنون 36.3 هزار میلیارد تومان بوده است، ادامه داد: در حال حاضر صنایعی نظیر خودرو، قطعات خودرو، لوازم خانگی، صنایع غذایی، صنایع شیمیایی، تاسیسات و انرژی، بهداشت و درمان، کشاورزی و بازرگانی متعهد اوراق گام شده‌اند.

پس از ارائه این توضیحات،‌ دقایقی از این جلسه نیز به پرسش و پاسخ اختصاص یافت و حاضران در این کارگاه آموزشی سوالات خود را مطرح کرد و پاسخ گرفتند.