حجم مبنا چیست و چه مزایایی دارد؟

به گزارش شهر بورس، مفهوم حجم مبنا مانند اهرمی است که از رشد و افت غیرمعمول قیمت‌ها جلوگیری می‌کند و به منزله‌ سوپاپ اطمینان عمل می‌کند. در حقیقت قیمت سهم برگرفته از میزان معاملات خواهد بود.

برای بیان فلسفه‌ وجودی حجم مبنا این امر را در نظر بگیرید که قوانینی که در بازارهای مالی در سراسر جهان وجود دارد به گونه‌ای تدوین شده‌اند که علاوه بر تعیین چارچوب قیمتی مشخص و مناسب،‌ هیچ فرصتی در اختیار افراد سودجو و منفعت‌‌طلب قرار نگیرد و آن‌ها نتوانند دخالتی در روند بازار داشته باشند. پس طبیعی است که برای جلوگیری از نفوذ و مداخله‌ این افراد، راه‌حل‌هایی به کار گرفته شود. به این صورت، معاملات، روند طبیعی خود را خواهند داشت و بازار سهام شاهد نوسان‌های نامتعارف نخواهد بود. این امر جلوگیری از ضرر و زیان سرمایه‌گذاران را در پی دارد.

ایجاد یک چارچوب امن برای شرکت‌های فعال در بورس، کارگزاران و سهام‌داران (چه حقیقی و چه حقوقی) اقدامی است که موجب می‌شود طرفین بدون دغدغه و با بالاترین سطح امنیت به معامله و خرید و فروش بپردازند. در تمام بازارهای سرمایه دنیا نظیر بورس نیویورک، توکیو، فرانکفورت و دیگر بازارها، نظارت‌هایی صورت می‌گیرد تا از رعایت چارچوب‌های موجود و عدم تخطی از قوانین، اطمینان حاصل شود. سازمان بورس و اوراق بهادار ایران نیز همین رویه را در پیش گرفته است و بر بورس و فرابورس نظارت کامل دارد تا از هرگونه تخلف و عدول از چارچوب‌ها جلوگیری کند.

یکی از این چارچوب‌های قیمتی، مفهومی به نام حجم مبنا است که در ادامه با آن آشنا خواهید شد.

حجم مبنا چیست؟

در سال ۱۳۸۲ و زمانی که دکتر حسین عبده تبریزی دبیرکل بورس اوراق بهادار تهران بود، برای نخستین بار مفهومی به نام حجم مبنا مطرح شد که اکنون از آن برای محاسبه قیمت پایانی هر یک از سهم‌های موجود مورد استفاده قرار می‌گیرد. هیچ‌یک از سرمایه‌گذاران و معامله‌گران دخالتی در تعیین میزان حجم مبنا ندارند و این امر بر عهده سامانه معاملات است. میزان این عدد برای هر سهم در تابلوی مربوط به آن در سایت tsetmc.com قابل مشاهده است. برای این ‌که بهتر با این مفهوم آشنا شویم، بهتر است ابتدا به سراغ تعریف قیمت پایانی برویم و با بررسی یک مثال، میزان تاثیر حجم مبنا بر قیمت پایانی را مشاهده کنیم.

تعریف قیمت پایانی

قیمت پایانی از طریق محاسبه میانگین وزنی معاملات در هر روز به دست می‌آید. یعنی با توجه به این که بیشترین حجم معاملات در هر روز در چه قیمتی صورت گرفته است، قیمت پایانی را محاسبه می‌کنند. تا قبل از تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۹۸، وجود حجم مبنا یکی از تفاوت‌های میان نمادهای بورسی و فرابورسی بود؛ به این صورت که در نمادهای فرابورسی این عدد، برابر یک بود ولی در نمادهای بورسی مقدار آن به شیوه‌ای که در ادامه خواهیم گفت برای هر نماد محاسبه می‌شد. پس از این تاریخ بود که این عدد برای نمادهای فرابورسی نیز محاسبه شد و مقدار آن دیگر برابر یک نبود. این عدد بر اساس قوانین داخلی و طبق یک دستورالعمل مشخص محاسبه می‌شود و هر از گاهی با توجه به قوانین جدید، دستخوش تغییر می‌شود. به طور خلاصه، برای به دست آوردن قیمت پایانی در هر روز، باید میانگین وزنی معاملات را با توجه به حجم مبنای تعریف شده برای هر سهم محاسبه کنیم.

تعریف دقیق حجم مبنا

حجم مبنا عددی است که تعداد سهم معامله شده باید بیشتر یا مساوی آن باشد تا تغییرات مجاز قیمتی برای هر سهم به صورت کامل برای تعیین دامنه قیمت روز بعد اعمال شود. دلیل تعیین این عدد و محدود کردن آن این است که سرمایه‌گذاران اطمینان حاصل کنند که نوسانات با میزان معاملات ارتباط مستقیمی دارد و این دو بر هم تاثیر مناسبی می‌گذارند. در صورتی که این حجم وجود نداشته باشد، احتمالا شاهد قیمت‌های غیرواقعی خواهیم بود.

شورای عالی بورس و اوراق بهادار در جلسه‌ای در تاریخ هفتم اسفند ماه ۱۳۹۸ تصویب کرد که میزان این حجم برای تمامی نمادهای موجود در بازارهای اول، دوم و پایه فرابورس ایران برابر ۴ در هر ده هزار سهم است. بر اساس اعلام سازمان فرابورس، حداقل ارزش مبنا در بازارهای اول و دوم برابر ۵۰ میلیارد ریال و در تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز بازار پایه به ترتیب ۲۰، ۱۰ و ۵ میلیارد ریال تعیین شده است. بر همین اساس حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌هایی که سرمایه‌ای برابر با ۲۰ هزار میلیارد ریال و یا بیش از آن دارند، برابر ۱۲۰ میلیارد ریال در نظر گرفته شده است و برای شرکت‌هایی که دارای سرمایه‌ای کمتر از این میزان هستند، این میزان برابر ۱۰ میلیارد ریال تعیین شده است.

• بیشتر بخوانید: معاملات بلوکی چیست و چگونه انجام می‌شود؟

برای تعیین این عدد در هر سهم به قیمت پایانی آن در آخرین روز معاملاتی هر هفته مراجعه می‌کنند و عدد به دست آمده، در اولین روز معاملاتی هفته بعد اعمال خواهد شد. همچنین اگر هر شرکت اقداماتی در راستای تغییر سرمایه انجام داده باشد، با توجه به جداول بالا و اعداد مشخص شده، تغییرات حجم مبنا اعمال خواهد شد. بر طبق این توضیحات مشخص می‌شود که این عدد قابل تغییر است و میزان ثابتی ندارد و با توجه به قیمت سهم تغییر می‌کند. یعنی اگر قیمت سهم افزایش پیدا کند، این عدد کم می‌شود و در صورت کاهش قیمت سهم، این عدد افزایش خواهد یافت.

همچنین طبق مصوبات، از تاریخ ۱۲ اسفند ماه ۹۸، تغییراتی در بازار اعمال شد و حداقل ارزش حجم مبنا (میزان این حجم ضرب‌در قیمت پایانی آخرین روز معاملاتی هر هفته) برابر ۵۰ میلیارد ریال تعیین شد. بر همین اساس، این عدد برای شرکت‌هایی که ۲۰ هزار میلیارد ریال یا بیشتر سرمایه دارند، معادل ۱۲۰ میلیارد ریال و در صورت داشتن سرمایه‌ای کمتر از این میزان، برابر ۱۰۰ میلیارد ریال خواهد بود. پیش از تصویب این ارقام، حداقل ارزش ۵۰۰ میلیون ریال و حداکثر آن ۱۰ میلیارد ریال بود.

قانون جدید حجم مبنا در بورس و تاثیرات آن

تطابق میان نقدینگی تزریق شده به بازار و روند رشد سهام از جمله مواردی است که در تغییر قانون فوق بر آن تاکید شده است. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که این امر منجر به کاهش سرعت رشد بازار در نمادهای فرابورسی می‌شود اما اثر چشم‌گیر این اتفاق در شرکت‌های کوچک قابل ملاحظه خواهد بود؛ شرکت‌هایی که پیش از این به دلیل عدم وجود حجم مبنا با دستکاری قیمت‌ها مواجه می‌شدند و با ورود حجم کمی از نقدینگی رشد می‌کردند. هرچند حجم معاملات در اکثر این نمادها، روزانه بیش از دو برابر میزانی است که در فرمول مذکور، تعیین شده است و با توجه به قیمت پایانی آخرین روز معاملاتی هر هفته، بالا رفتن قیمت موجب کم شدن حجم مبنا خواهد شد و این مسئله موجب می‌شود که سهام شرکت‌ها قیمت‌های بالاتری را به خود ببینند.

تاثیر حجم مبنا بر قیمت پایانی

انتظار می‌رود که قوانینی از قبیل اعمال حجم مبنا از نزولی شدن بازار و قفل شدن صفوف فروش جلوگیری کنند و همچنین در صف فروش نیز حجم متناسبی جابه‌جا شود و ورود سهام‌داران جدید از افت شدید قیمت بکاهد و در صورت عدم معامله‌ قیمت پایانی، روند نزولی متوقف خواهد شد و این امر در روزهایی که بازار قرمز است، نکته مثبتی به حساب می‌آید. به طور کلی اگر حجم بالای ورود نقدینگی را در نظر بگیریم، می‌توان خوش‌بین بود که این چارچوب‌های جدید، روز به روز حرفه‌ای‌تر و کارآمدتر شوند. از مزایای این امر، جلوگیری از قیمت‌سازی‌های غیرواقعی و دستکاری در بازار خواهد بود.

به صورت خلاصه، اگر حجم معاملات با حجم مبنا برابر باشد، قیمت پایانی معاملات در یک روز، با میانگین وزنی معاملات در آن روز برابر خواهد بود. اما در صورتی که حجم معاملات انجام شده در یک روز تنها درصدی از این حجم باشد، آن‌گاه باید با انجام برخی محاسبات، قیمت پایانی را به دست آوریم. این‌طور در نظر بگیرید که حجم مبنا مانند ظرفی است که اگر کمتر از گنجایشش پر شود، به همین میزان اثرگذاری‌اش بر قیمت پایانی کمتر خواهد بود.

نحوه محاسبه حجم مبنا

برای اینکه این موضوع بهتر در ذهن شما ثبت شود، در این‌جا مثالی ارائه می‌کنیم. فرض کنید که قیمت پایانی سهام یک شرکت در روز گذشته ۱۰۰۰ ریال و میانگین وزنی معاملات امروز ۱۲۰۰ ریال بوده است. یعنی قیمت پایانی روز گذشته و میانگین وزنی معاملات امروز ۲۰۰ ریال اختلاف دارند. حال اگر حجم مبنا برابر ۱ باشد، این ۲۰۰ ریال به قیمت پایانی روز گذشته اضافه خواهد شد و قیمت صفر تابلو برای روز بعد برابر ۲۰۰+۱۰۰۰ ریال خواهد بود که معادل همان میانگین وزنی امروز است. اما اگر حجم مبنا داشته باشیم چه اتفاقی می‌افتد؟ در این شرایط دو حالت رخ می‌دهد: ۱- میانگین وزنی از این حجم بیشتر خواهد بود ۲- میانگین وزنی از این حجم کمتر خواهد بود.

اگر میانگین وزنی از این حجم بیشتر یا مساوی آن باشد، مشابه حالتی است که حجم مبنا برابر ۱ خواهد بود اما اگر کمتر از این میزان باشد، باید به درصد آن توجه کرد.

• بیشتر بخوانید: حباب بورس به چه معناست؟

به عنوان مثال، فرض کنید حجم مبنای یک نماد برابر ۲ میلیون باشد. حال تصور کنید میزان معاملات این نماد در امروز برابر ۱ میلیون است. در این صورت قیمت پایانی با توجه به درصدی از حجم مبنا که پر شده است محاسبه می‌شود. طبق فرمول زیر می‌توانید قیمت پایانی امروز را محاسبه کنید:

قیمت پایانی روز گذشته: ۱۰۰۰ ریال
میانگین وزنی معاملات امروز: ۱۲۰۰ ریال
حجم مبنا: ۲ میلیون سهم
حجم معاملات امروز: ۱ میلیون سهم
طبق این فرمول، قیمت پایانی در مثال بالا برابر است با ۱۱۰۰.

بنابراین بازه قیمتی مجاز برای معاملات روز بعد برابر است با مثبت و منفی ۵ درصد قیمت پایانی امروز؛ یعنی قیمت مجاز در بازه ۱۰۴۵ تا ۱۱۵۵ خواهد بود.

منبع: اخبار بورس