به گزارش شهر بورس، ابزارهای استقراضی (بدهی) یا “Debt Instruments” یکی از اساسی‌ترین روش‌های تأمین مالی در دنیای اقتصاد محسوب می‌شوند. این ابزارها به سازمان‌ها، شرکت‌ها و دولت‌ها امکان می‌دهند منابع مالی مورد نیاز خود را از افراد حقیقی یا حقوقی دریافت کرده و در مقابل تعهدات مالی خود را مدیریت کنند. از وام‌های بانکی تا اوراق قرضه، ابزارهای استقراضی نقش کلیدی در توسعه و پایداری مالی بازی می‌کنند. در این مقاله آموزشی، به بررسی جامع ابزارهای استقراضی، انواع و کاربردهای آن‌ها و نقش حیاتی این ابزارها در بازارهای مالی می‌پردازیم.

ابزارهای استقراضی چیست؟

ابزارهای استقراضی به اسناد مالی اطلاق می‌شود که نشان‌دهنده بدهی یا قرضی هستند که توسط صادرکننده (وام‌گیرنده) از سرمایه‌گذار یا وام‌دهنده دریافت می‌شود. این ابزارها متعهد به بازپرداخت اصل سرمایه به همراه بهره در یک تاریخ مشخص می‌شوند و معمولاً در بازارهای مالی معامله می‌شوند.

ویژگی‌های کلیدی ابزارهای استقراضی

• ابزارهای استقراضی قراردادی هستند که در آن صادرکننده متعهد می‌شود مبلغ وام گرفته‌شده را به همراه بهره در یک تاریخ مشخص بازپرداخت کند. این ویژگی اطمینان می‌دهد که سرمایه‌گذار در زمان معین مبلغ اصلی و بهره توافق‌شده را دریافت خواهد کرد.

مثال: فرض کنید دولت ایران اوراق قرضه‌ای به ارزش 1 میلیون تومان منتشر کند. این اوراق دارای نرخ بهره سالانه 15 درصد و سررسید 5 ساله است. اگر شما یکی از خریداران این اوراق باشید، هر سال مبلغ 150 هزار تومان بهره دریافت می‌کنید و در پایان 5 سال، علاوه بر بهره سال آخر، اصل مبلغ 1 میلیون تومان به شما بازپرداخت می‌شود.

•  بسیاری از ابزارهای استقراضی، مانند اوراق قرضه، در بازارهای ثانویه معامله می‌شوند. این بدان معناست که دارندگان این ابزارها می‌توانند آن‌ها را قبل از تاریخ سررسید به افراد دیگر بفروشند و سرمایه خود را به نقد تبدیل کنند.

مثال: فرض کنید شما اوراق قرضه‌ای با سررسید 10 ساله و نرخ بهره 12 درصد خریده‌اید. اگر بعد از 3 سال نیاز به پول نقد داشته باشید، می‌توانید این اوراق را در بازار ثانویه به قیمت روز بفروشید و سرمایه خود را بازیابی کنید.

• ابزارهای استقراضی شامل انواع مختلفی هستند که بسته به شرایط قرارداد، می‌توانند نرخ بهره ثابت یا متغیر داشته باشند. این تنوع به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد که بر اساس نیازهای خود، ابزار مناسب را انتخاب کنند.

مثال:

بهره ثابت: اگر شرکتی اوراق قرضه با نرخ بهره ثابت 10 درصد منتشر کند، سرمایه‌گذاران هر سال همان 10 درصد از مبلغ سرمایه‌گذاری خود را به‌عنوان بهره دریافت خواهند کرد.

بهره متغیر: در برخی از وام‌ها، نرخ بهره بر اساس شاخص‌هایی مانند تورم یا نرخ بهره بین‌بانکی تغییر می‌کند. برای مثال، یک وام بانکی ممکن است نرخ بهره‌ای برابر با نرخ بهره بین‌بانکی به اضافه 3 درصد داشته باشد.

انواع ابزارهای استقراضی

ابزارهای استقراضی به دلیل نیازهای متنوع سرمایه‌گذاران و سازمان‌ها به دسته‌بندی‌های مختلفی تقسیم می‌شوند.

1. اوراق قرضه (Bonds)

اوراق قرضه یکی از رایج‌ترین انواع ابزارهای استقراضی هستند که توسط دولت‌ها، شهرداری‌ها و شرکت‌ها برای تأمین مالی پروژه‌ها یا پرداخت بدهی‌ها صادر می‌شوند. خریداران اوراق قرضه به عنوان وام‌دهنده، بهره‌ای ثابت یا متغیر دریافت می‌کنند.

انواع اوراق قرضه:

اوراق قرضه دولتی: ابزار تأمین مالی برای پروژه‌های عمومی مانند ساخت زیرساخت‌ها. مثال: دولت ایران برای تأمین بودجه ساخت یک آزادراه، اوراق قرضه 10 ساله با بهره ثابت 5 درصد منتشر می‌کند. سرمایه‌گذاران با خرید این اوراق، به دولت وام می‌دهند و سالانه بهره دریافت می‌کنند.

اوراق قرضه شرکتی: صادرشده توسط شرکت‌ها برای گسترش کسب‌وکار. مثال: یک شرکت تولید انرژی برای ساخت نیروگاه جدید اوراق قرضه با نرخ بهره 8 درصد و سررسید 7 ساله منتشر می‌کند. سرمایه‌گذاران با خرید این اوراق، به شرکت کمک مالی می‌کنند و در ازای آن بهره دریافت می‌کنند.

اوراق قرضه شهرداری: تأمین بودجه پروژه‌های شهری توسط شهرداری‌ها. مثال: شهرداری تهران برای احداث خطوط جدید مترو اوراق قرضه‌ای با بهره 6 درصد و سررسید 5 ساله منتشر می‌کند.

2. اوراق تجاری (Commercial Papers)

این ابزارها معمولاً کوتاه‌مدت هستند و شرکت‌های بزرگ آن‌ها را برای تأمین نیازهای نقدینگی فوری منتشر می‌کنند. دوره سررسید آن‌ها کمتر از یک سال است و اغلب توسط شرکت‌های با اعتبار بالا صادر می‌شوند.

مثال: شرکت “ب” برای پرداخت حقوق کارکنان و هزینه‌های عملیاتی خود در دوره‌ای کوتاه‌مدت، اوراق تجاری با سررسید 3 ماهه منتشر می‌کند. سرمایه‌گذاران این اوراق را خریداری کرده و شرکت پس از 3 ماه اصل مبلغ را به همراه سود بازپرداخت می‌کند.

3. وام‌های سندیکایی (Syndicated Loans)

این نوع وام توسط گروهی از بانک‌ها به یک وام‌گیرنده بزرگ ارائه می‌شود. وام‌های سندیکایی برای پروژه‌های بزرگ مانند ساخت و توسعه زیرساخت‌ها یا گسترش کسب‌وکارهای بین‌المللی استفاده می‌شوند.

مثال: یک کنسرسیوم بانکی متشکل از 5 بانک بزرگ، مبلغ 2 میلیارد دلار به یک شرکت هواپیمایی برای خرید هواپیماهای جدید وام می‌دهد. این شرکت موظف است وام را طی 10 سال بازپرداخت کند.

4. اسناد خزانه (Treasury Bills)

اسناد خزانه ابزارهای مالی کوتاه‌مدت هستند که توسط دولت‌ها برای تأمین نیازهای مالی خود صادر می‌شوند. این ابزارها معمولاً بدون بهره هستند و بازدهی آن‌ها از تفاوت بین قیمت خرید و ارزش اسمی حاصل می‌شود.

مثال: دولت برای تأمین بودجه کوتاه‌مدت، اسناد خزانه‌ای با ارزش اسمی 1 میلیون تومان و قیمت فروش 950 هزار تومان منتشر می‌کند. خریداران این اسناد در سررسید مبلغ 1 میلیون تومان دریافت می‌کنند.

راهنمای استفاده از ابزارهای استقراضی

استفاده از ابزارهای استقراضی نیازمند برنامه‌ریزی و شناخت دقیق از اهداف مالی و شرایط بازار است. در این بخش، به نکات مهمی که باید هنگام استفاده از این ابزارها در نظر گرفت، اشاره می‌کنیم:

1. تحلیل نیازهای مالی: پیش از انتخاب ابزار، باید اهداف مالی خود را به‌دقت مشخص کنید. آیا به دنبال تأمین مالی کوتاه‌مدت هستید یا برنامه‌ای بلندمدت دارید؟ برای مثال، یک شرکت نوپا ممکن است اوراق تجاری کوتاه‌مدت را برای تأمین هزینه‌های جاری انتخاب کند، در حالی که یک شرکت بزرگ ممکن است اوراق قرضه بلندمدت را برای پروژه‌های زیرساختی انتخاب کند.
2. ارزیابی ریسک: ابزارهای استقراضی دارای ریسک‌های مختلفی مانند ریسک اعتباری (ناتوانی صادرکننده در بازپرداخت) و ریسک نرخ بهره هستند. پیش از سرمایه‌گذاری، این ریسک‌ها را به‌دقت ارزیابی کنید.
3. مقایسه هزینه‌ها: هزینه‌های مرتبط با استفاده از ابزارهای استقراضی، مانند نرخ بهره و هزینه‌های معاملاتی، باید در تصمیم‌گیری لحاظ شود. ابزارهایی با نرخ بهره ثابت می‌توانند در دوره‌های نوسان اقتصادی، گزینه‌ای امن‌تر باشند.

1. مشاوره با متخصصان مالی: استفاده از تجربه و دانش متخصصان می‌تواند به انتخاب بهترین گزینه کمک کند. آن‌ها می‌توانند ابزارهایی را پیشنهاد دهند که با شرایط مالی و اهداف شما سازگار باشند.
2. تنوع‌بخشی به پرتفوی: برای کاهش ریسک، می‌توانید سرمایه‌گذاری خود را بین انواع مختلف ابزارهای استقراضی تقسیم کنید. به‌عنوان مثال، ترکیب اوراق قرضه دولتی و اوراق تجاری می‌تواند به ایجاد تعادل بین امنیت و بازدهی کمک کند.

ابزارهای استقراضی یا بدهی یکی از مؤثرترین روش‌ها برای تأمین مالی و مدیریت بدهی‌ها هستند. با وجود چالش‌هایی مانند ریسک اعتباری و نوسانات نرخ بهره، این ابزارها به دلیل مزایایی چون نقدشوندگی بالا، تنوع ساختاری و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، جایگاه ویژه‌ای در بازارهای مالی دارند.