به گزارش شهر بورس، معادن طلا در ایران نقشی راهبردی در کاهش وابستگی به نفت و تقویت اقتصاد غیرنفتی ایفا می‌کنند. با وجود فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌ها و نوسانات قیمت نفت، این معادن به‌عنوان ذخیره‌ای مطمئن و منبع جدید درآمد ارز خارجی مورد توجه قرار گرفته‌اند. بخشی از اقتصادی که با تأکید بر معدن و صنعت توسعه پیدا می‌کند، رشد ۳٫۴ درصدی GDP ایران در سال ۱۴۰۳ را به رغم شرایط دشوار تحریم‌ها رقم زد، که نشان‌دهنده نقش افزاینده معادن در توسعه اقتصادی بود.

در حال حاضر، بخش معدن حدود ۲٫۵ درصد از تولید ناخالص داخلی و نزدیک به ۱ درصد از اشتغال کشور را تشکیل می‌دهد . این سهم، هرچند به‌ظاهر اندک است، اما در مناطقی مانند آذربایجان غربی، کردستان و خراسان، معادن طلا سهم چشمگیری در اشتغال‌زایی، کاهش مهاجرت و تقویت زیرساخت‌های محلی دارند. علاوه بر اشتغال مستقیم، صدها فرصت شغلی غیرمستقیم نیز ایجاد می‌شود.

طلای استخراج‌شده، علاوه بر تأمین مواد اولیه صنعت جواهرسازی داخلی، توانایی نقش‌آفرینی در بازارهای بین‌المللی را دارد. هم‌چنین، استفاده از طلای فیزیکی برای ذخیره‌سازی دارایی توسط بانک مرکزی و مردم، ابزاری برای مقابله با نوسانات ارزی و اثرات تحریم است؛ به عنوان مثال، در سال‌های گذشته مقامات اعلام کردند بخشی از ذخایر ارزی کشور به صورت طلای فیزیکی نگه‌داری شده است .

در میان معادن کشور، معدن زرشوران با ذخایر اثبات‌شده بالغ بر ۱۱۶ تن، مهم‌ترین مرکز تولید طلا به شمار می‌رود و امکانات استخراج و فرآوری آن در حال گسترش است . توسعه این معدن و معادن مشابه می‌تواند نقش قابل توجهی در افزایش تولید، رونق اقتصادی و امنیت مالی کشور ایفا کند.

آمار تولید طلای ایران و روند تاریخی

• طبق داده‌های CEIC (مبنی بر گزارش USGS)، تولید طلای ایران در سال ۲۰۲۲ معادل ۷,۰۰۰ کیلوگرم بوده که دقیقا با میزان تولید سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۰ یکسان است؛ این مقدار، نشانگر ثبات نسبی تولید در بازه‌های اخیر است .

• بیشینه تاریخی تولید بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۲ مربوط به سال ۲۰۱۹ با رقم ۸,۵۰۰ کیلوگرم است، در حالی که کمترین تولید در سال ۲۰۰۱ اتفاق افتاد (۱۹۲ کیلوگرم) .

• میانگین بلندمدت تولید ایران از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۲، حدود ۸۵۶ کیلوگرم در سال است، نشان‌دهنده رشد قابل توجه در تولید طی چند دهه اخیر .

• منابع حوزه معدن و شرکت‌های مرتبط با بخش معدن از تولید سالانه ۱۰ تا ۱۲ تن طلای ایران در سال‌های اخیر خبر داده‌اند. این آمار شامل فعالیت‌های معدنی کوچک و بزرگ می‌شود و نشان‌دهنده پویایی و تنوع در بخش استخراج طلا است .

• در مقایسه با تولید جهانی، ایران هنوز در سطح کشورهای بزرگ معدنی مانند چین، روسیه و استرالیا قرار ندارد؛ چین تنها در ۲۰۲۴ بیش از ۳,۶۴۴ تن طلا استخراج کرد.

جدول خلاصه

این آمار نشان می‌دهد که تولید طلا در ایران، پس از رشد اولیه در دهه‌های قبل، حالا در محدوده‌ای پایداری و در عین حال در حال تقویت است؛ روندی که به ویژه از طریق سرمایه‌گذاری در معادن کلیدی مانند زرشوران و موته همراه با اکتشافات جدید، احتمال افزایش آن در سال‌های آینده وجود دارد.

بررسی معادن برجسته طلا در ایران

1. زرشوران (Zarshouran)

• بزرگ‌ترین معدن طلای ایران و غرب آسیا، در استان آذربایجان غربی واقع شده است.

• میزان ذخایر اثبات‌شده از ۲۷ میلیون تن سنگ معدن به ۴۳ میلیون تن افزایش یافته و قابل‌استخراج برابر با ۱۱۶ تن است.

• تولید طلای این معدن در سال منتهی به مارس ۲۰۲۴ معادل ۰٫۹۶۳ تن (۹۶۳ کیلوگرم) بوده، که نسبت به سال قبل ۲۳ کیلوگرم رشد داشته است.

• زرشوران با تولید ماهانه بیش از ۱۰۰ کیلوگرم شمش طلای زرد، ظرفیت بالقوه تولید سالانه تا ۳ تا ۵ تن را دارد.

2. آق‌دره (Aq Darreh)

• در نزدیکی زرشوران قرار دارد و ذخیره‌ای بالغ بر ۲۰ تا ۲۴ تن طلای اثبات‌شده با عیار بالا دارد.

• این معدن سهم قابل توجهی در تولید طلای منطقه دارد و زیرساخت مشترک با زرشوران می‌تواند به افزایش بهره‌برداری کمک کند.

3. موته (Mouteh)

• دومین معدن مهم طلای کشور در استان اصفهان است.

• تولید سالانه در بازه سال‌های اخیر نزدیک به ۰٫۲۴۶ تن (۲۴۶ کیلوگرم) بوده؛ در عین حال این میزان نسبت به سال قبل کاهش رانتی حدود ۱۹۰ کیلوگرم داشته است.

• ذخیره طلای درجا حدود ۱٫۴۴ تن است که نشان‌دهنده پتانسیل اکتشافی و تولیدی بیشتر است.

• متوسط تولید هفتگی حدود ۲۴ کیلوگرم گزارش شده که نشان‌دهنده پویایی تولید است.

4. خاروانا (Kharvana)

• معادنی در حال توسعه در استان آذربایجان شرقی، با پتانسیل ذخیره بیش از ۳۰ تن طلای بالقوه.

• هنوز در مراحل اکتشاف و توسعه اولیه است و چشم‌انداز بزرگی از رشد تولید دارد.

جمع‌بندی مقایسه‌ای

ذخایر طلایی و ظرفیت استخراج

• ایران دارای حدود ۳۲۰ تن ذخیره طلای زیرزمینی (اثبات‌شده و بالقوه) است . معدن زرشوران به‌تنهایی حدود ۱۱۶ تن ذخیره اثبات‌شده را در بر دارد، که بر اساس آمار رسمی، ذخایر آن از ۲۷ به ۴۳ میلیون تن سنگ معدن رسیده است .

• معدن زرشوران ظرفیت استخراجی با تولید نزدیک به ۱ تن طلا در سال (حدود ۹۶۳ کیلوگرم تا مارس ۲۰۲۴) دارد و توان بالقوه برای تولید ۳ تا ۵ تن سالانه را تا پایان عمر اقتصادی‌اش داراست .

• معدن موته با ذخیره حدود ۱٫۴ تن طلای درجا، ظرفیت استخراج نزدیک به ۲۴۶ کیلوگرم طلا در سال را دارد و به‌طور مستمر تولید می‌کند .

• معدن خاروانا در مرحله توسعه است و پتانسیل ذخیره‌سازی بیش از ۳۰ تن طلای بالقوه مطابق با ارزیابی‌های معدنی دارد.

نقش اقتصادی و اشتغال‌زایی

• تولید طلا در ایران هر سال حدود ۷ تا ۱۲ تن است که علاوه بر کاهش وابستگی به واردات، تامین‌کننده قسمتی از نیاز صنایع داخلی و تقویت‌کننده تراز تجاری کشور نیز محسوب می‌شود .

• معدن‌کاری طلا به‌طور مستقیم در استان‌هایی مانند آذربایجان غربی (زرشوران)، اصفهان (موته)، کردستان و کرمانشاه به ایجاد هزاران شغل مستقیم و غیرمستقیم کمک کرده است . در جهان، یک شغل مستقیم در بخش معدن معمولاً باعث ایجاد 6 تا 7 شغل پشتیبان در سایر بخش‌ها می‌شود .

• افزایش ذخایر و ظرفیت تولید در معادن بزرگی مانند زرشوران، انتظار جذب سرمایه‌گذاری قابل‌توجه داخلی و خارجی را بالا برده و این سرمایه‌گذاری‌ها، علاوه بر اشتغال در معدن، در بخش‌هایی مانند حمل‌ونقل، خدمات و صنایع مهندسی نیز مشاغل جدید ایجاد می‌کنند .

• توسعه معادن در مناطق محروم به توزیع عادلانه‌تر ثروت، کاهش مهاجرت روستایی و نوسازی زیرساخت‌های محلی (راه، برق، آب و آموزشی) کمک می‌کند؛ همچنین در بلندمدت، با توسعه ظرفیت‌سازی و فرآوری محلی می‌تواند زنجیره ارزش طلا را در داخل کشور تثبیت کند .

در مجموع، ذخایر گسترده طلا، ظرفیت رو به رشد استخراج و نقش اثرگذار معادن طلای ایران در اقتصاد ملی و اشتغال مناطق محروم، این حوزه را به انتخابی استراتژیک برای تنوع اقتصادی و توسعه محلی تبدیل کرده است.

چالش‌ها و فرصت‌ها

چالش‌ها

• استخراج طلا معمولاً با روش‌هایی مانند استفاده از سیانید همراه است که خطر آلودگی آب‌های زیرزمینی و منابع سطحی را افزایش می‌دهد؛ در مناطقی مانند کردستان اعتراضاتی علیه تأثیرات زیست‌محیطی استخراج وجود دارد.

• کمبود تجهیزات مدرن، تکنولوژی‌های روز و سرمایه‌گذاری خارجی ناشی از تحریم‌ها، باعث کند شدن سرعت توسعه معادن شده است.

• انرژی و ظرفیت‌ زیرساختی (آب و برق) در مناطق معدن‌خیز، به‌ویژه در شرایط بحران انرژی ملی، محدود و گاهی ناکافی است .

• مشکلات اقتصادی گسترده همچون تورم بالا و نوسانات نرخ ارز، ریسک سرمایه‌گذاری در حوزه معدن را افزایش داده‌اند .

فرصت‌ها

• ارتقای ذخایر معدن زرشوران و گزارش افزایش از ۲۷ به ۴۳ میلیون تن سنگ معدن — معادل ۱۱۶ تن طلا — زمینه را برای جذب سرمایه‌گذاری و اشتغال بیشتر فراهم کرده است.

• مطالعات نشان می‌دهند که معادن تازه‌ای مانند خاروانا با ظرفیت بالقوه بیش از ۳۰ تن، در مراحل توسعه قرار دارند که فرصت رشد تولید را به‌وجود می‌آورند .

• ایران به‌دنبال تنوع‌بخشی به اقتصاد (اقتصاد مقاومتی) است و معدن طلا به‌عنوان ابزار مقابله با تحریم‌ها و نوسانات نفتی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است .

• افزایش قیمت جهانی طلا و استقبال مردم از این فلز به‌عنوان ذخیره امن، زمینه ریسک کمتر و درآمد ارزی بالاتر را فراهم می‌کند .

چشم‌انداز تا ۲۰۳۰

• با توجه به ذخایر موجود و روند افزایشی تولید در معادن کلیدی، پیش‌بینی می‌شود ایران بتواند تولید سالانه طلا را از حدود ۷–۱۲ تن در حال حاضر به ۲۰–۲۵ تن تا سال ۲۰۳۰ افزایش دهد؛ هدف دولتی نیز همین سطح رشد است .

• حفاری در مناطق جدید و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های توسعه زیرساخت، به همراه استفاده از فناوری‌های نوین استخراج و پردازش، این چشم‌انداز را عملی‌تر می‌کند .

• اگر زمینه همکاری‌های بین‌المللی با شرکت‌های دارای فناوری مدرن (مثلاً در قالب مشارکت‌های سرمایه‌گذاری یا انتقال تکنولوژی) به وجود آید، پتانسیل افزایش چشمگیر تولید فراهم خواهد شد .

• موفقیت در این مسیر نیازمند انجام مدیریت پایدار منابع (آب، انرژی)، رعایت استانداردهای زیست‌محیطی (مثل فناوری Paste Disposal در آق‌دره) و مدیریت ریسک اقتصادی است .

چالش‌هایی مانند فناوری پایین، موانع تحریمی، محدودیت منابع زیستی و اقتصادی وجود دارد، اما فرصت‌هایی مانند ذخایر عظیم، سیاستگذاری اقتصادی موافق، افزایش قیمت جهانی طلا و امکان همکاری خارجی می‌توانند ایران را به هدف تولید سالانه ۲۰ تا ۲۵ تن طلا تا سال ۲۰۳۰ نزدیک کنند. مدیریت هوشمند این متغیرها راه کشور را برای نقش‌آفرینی بزرگ‌تر در بازار جهانی طلا هموار خواهد کرد.

جمع‌بندی

ایران با ذخایر اثبات‌شده حدود ۳۲۰ تن طلای زیرزمینی، به‌ویژه معدن زرشوران با بیش از ۱۱۶ تن ظرفیت استخراج ثابت، در موقعیت قدرتمندی قرار دارد . تولید فعلی، در بازه ۷ تا ۱۲ تن در سال، نمادی از پویایی صنعت است که با افزایش میزان استخراج و توسعه فناوری، می‌تواند رشد چشم‌گیری را تجربه کند .

در سال‌های اخیر، مهار نوسانات ارزی و تحریم‌ها باعث شده است دولت و بخش خصوصی به معدن طلا به‌عنوان اهرمی اقتصادی و ذخیره‌سازی راهبردی نگاه کنند؛ ایران درصد قابل‌توجهی از ذخایر ارزی را به شکل طلای فیزیکی نگهداری کرده است و واردات طلا به‌طور چشمگیری افزایش یافته است . این رویکرد در کنار رشد قیمت جهانی طلای بیش از ۳۰ درصد در سال ۲۰۲4، موقعیتی قدرتمند برای سرمایه‌گذاری و توسعه بخش ایجاد کرده است .

اگر زیرساخت‌های فناوری (مانند تجهیزات پیشرفته و روش‌های استخراج پاک) تقویت شود و در کنار آن سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال تکنولوژی صورت پذیرد، می‌توان چشم‌اندازی امیدوارکننده برای صنعت استخراج طلا ترسیم کرد. بر اساس برنامه‌های بلندمدت، هدف استخراج ۲۰ تا ۲۵ تن طلا تا پایان دهه جاری (۲۰۳۰) است که در صورت تحقق، تولید ایران را به سطح معادن قدرتمند جهانی نزدیک می‌کند .

در نهایت، معادن طلا برای ایران بیشتر از یک منبع اقتصادی هستند؛ این منابع ابزارهایی توانمند برای تحکیم استقلال مالی، تقویت اشتغال در مناطق محروم، و مقاومت در برابر نوسانات بین‌المللی هستند. با مدیریت هوشمند منابع و سرمایه‌گذاری هدفمند، صنعت طلای ایران می‌تواند نقش کلیدی در سبد اقتصادی کشور ایفا کند؛ نه تنها به عنوان درآمدزایی اقتصادی، بلکه به عنوان تضمینی راهبردی برای ثبات و توسعه ملی.