از تأسیس در ۱۳۸۸ تا تنوع‌بخشی به بازار سرمایه، فرابورس چگونه بورس ایران را متحول کرد؟
فرابورس ایران؛ چگونه بستری برای رشد شرکت‌های کوچک شد؟

داستان فرابورس ایران را بخوانید: از تأسیس ۱۳۸۸ تا حمایت از شرکت‌های کوچک. چگونه فرابورس بازار سرمایه را متنوع کرد؟

از تأسیس در ۱۳۸۸ تا تنوع‌بخشی به بازار سرمایه، فرابورس چگونه بورس ایران را متحول کرد؟
فرابورس ایران؛ چگونه بستری برای رشد شرکت‌های کوچک شد؟

تهران، پاییز ۱۳۸۸؛ خیابان حافظ، قلب بازار سرمایه ایران، شاهد تولد نهادی جدید است. در حالی که بورس اوراق بهادار تهران سال‌هاست میزبان غول‌های صنعتی است، بسیاری از شرکت‌های کوچک و متوسط در حاشیه مانده‌اند. اما حالا، فرابورس ایران، با وعده‌ای جسورانه، درهای بازار سرمایه را به روی این شرکت‌ها باز می‌کند. فرابورس، که در ۶ آبان ۱۳۸۸ افتتاح شد، نه‌تنها بستری برای رشد کسب‌وکارهای نوپا فراهم کرد، بلکه بازار سرمایه را متنوع‌تر و پویاتر ساخت. اما فرابورس چیست؟ چگونه متولد شد، و چه تأثیری بر اقتصاد ایران گذاشت؟ با ما همراه شوید تا داستان فرابورس ایران را کاوش کنیم.

چرا فرابورس مهم است؟

فرابورس ایران، به‌عنوان بازوی مکمل بورس تهران، راه را برای شرکت‌های کوچک و متوسط (SME‌ها) هموار کرد. برخلاف بورس تهران، که شرایط سخت‌گیرانه‌ای برای پذیرش شرکت‌ها دارد، فرابورس با قوانین انعطاف‌پذیر، بستری برای رشد استارتاپ‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان، و کسب‌وکارهای نوظهور فراهم کرد. تا 2024، بورس تهران و فرابورس با ۶۶۳ شرکت و ارزش بازار ۹۴ میلیارد دلار، اقتصاد ایران را پیش می‌برند، و فرابورس نقش کلیدی در این رشد داشته است.

این مقاله، تاریخچه و تأثیرات فرابورس را بررسی می‌کند. این داستان بخشی از روایت جامع ما در مقاله تاریخ بازار سرمایه ایران است و نگاهی عمیق به یکی از نوآورانه‌ترین بخش‌های بازار سرمایه ارائه می‌دهد.

زمینه تاریخی؛ نیاز به فرابورس

در دهه‌های اولیه فعالیت بورس تهران (از ۱۳۴۶)، بازار سرمایه ایران عمدتاً به شرکت‌های بزرگ صنعتی و بانکی محدود بود. شرکت‌هایی مثل پتروشیمی خلیج فارس و بانک توسعه صنعتی در بورس پذیرفته می‌شدند، اما کسب‌وکارهای کوچک، که موتور رشد اقتصادهای مدرن‌اند، جایی در این بازار نداشتند. شرایط سخت‌گیرانه پذیرش، مثل حداقل سرمایه یا سودآوری بالا، مانعی برای SME‌ها بود.

در اواخر دهه ۱۳۸۰، با تصویب قانون بازار اوراق بهادار (۱۳۸۴)، نیاز به تنوع‌بخشی به بازار سرمایه احساس شد. اقتصاد ایران، که با تحریم‌ها و تورم دست‌وپنجه نرم می‌کرد، به بستری نیاز داشت که شرکت‌های کوچک را به سرمایه‌گذاران متصل کند. فرابورس ایران، با الهام از بازارهای مشابه مثل AIM لندن یا NASDAQ آمریکا، پاسخ این نیاز بود. این نهاد، با قوانین ساده‌تر و ابزارهای مالی نوین، در ۱۳۸۸ متولد شد.

تاریخچه فرابورس؛ از تأسیس تا بلوغ

تأسیس در ۱۳۸۸

فرابورس ایران در ۶ آبان ۱۳۸۸، تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار، فعالیت خود را آغاز کرد. هدف اصلی، ایجاد بازاری برای شرکت‌هایی بود که شرایط ورود به بورس تهران را نداشتند. فرابورس با سه بازار اصلی شروع کرد:

بازار اول و دوم: برای شرکت‌های کوچک‌تر با شرایط پذیرش ساده‌تر.
بازار پایه: برای شرکت‌هایی با ریسک بالاتر یا شفافیت کمتر.
بازار SME: برای استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان.

در سال‌های اولیه، تعداد محدودی شرکت، عمدتاً در بخش‌های فناوری و خدمات، وارد فرابورس شدند. این بازار، با استقبال سرمایه‌گذاران، به‌سرعت رشد کرد.

رشد در دهه ۱۳۹۰

دهه ۱۳۹۰ دوره بلوغ فرابورس بود. با دیجیتالی شدن معاملات و راه‌اندازی سامانه‌هایی مثل سجام، دسترسی به فرابورس آسان‌تر شد. تعداد شرکت‌های پذیرفته‌شده افزایش یافت، و ابزارهای مالی جدید، از جمله اوراق بدهی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری، معرفی شدند. تا 2024، ۱۶۲ صندوق سرمایه‌گذاری فعال بودند (fipiran.ir)، که بسیاری از آن‌ها در فرابورس معامله می‌شدند.

فرابورس همچنین به بستری برای عرضه‌های اولیه (IPO) شرکت‌های کوچک تبدیل شد. برخلاف غول‌هایی مثل شستا در بورس تهران، فرابورس میزبان شرکت‌های نوآور مثل دیجی‌کالا (در صورت عرضه) یا کسب‌وکارهای فناوری بود.

نقش فرابورس در بازار سرمایه

حمایت از شرکت‌های کوچک و متوسط

فرابورس ایران با کاهش موانع ورود، SME‌ها را به بازار سرمایه آورد. شرکت‌های دانش‌بنیان، استارتاپ‌های فناوری، و کسب‌وکارهای محلی، که پیش‌تر به بانک‌ها وابسته بودند، از طریق فرابورس سرمایه جذب کردند. این امر به رشد اشتغال و نوآوری کمک کرد.

تنوع‌بخشی به بازار

فرابورس ابزارهای مالی متنوعی معرفی کرد:

اوراق بدهی: مثل صکوک و اوراق مرابحه، که جایگزینی برای وام‌های بانکی بودند.
**صندوق‌های سرمایه‌گذاری ETF، که تنوع و نقدشوندگی را افزایش دادند.
بازار پایه: بستری برای شرکت‌های پرریسک، که شفافیت را بهبود بخشید.

این ابزارها، سرمایه‌گذاران با سلایق مختلف را جذب کردند، از محافظه‌کار تا ریسک‌پذیر.

جذب سرمایه‌گذاران خرد

فرابورس ایران، با عرضه سهام شرکت‌های کوچک اما آینده‌دار، سرمایه‌گذاران را به خود جلب کرد. در 1399، که بورس تهران رونق داشت، فرابورس هم با IPO‌های جذاب، مثل شرکت‌های فناوری، به تب سرمایه‌گذاری دامن زد. این مشارکت، فرهنگ سرمایه‌گذاری را تقویت کرد.

خصوصی‌سازی

فرابورس در خصوصی‌سازی نقش داشت، به‌ویژه برای شرکت‌های دولتی کوچک‌تر. عرضه سهام شرکت‌های منطقه‌ای و خدماتی در فرابورس، مالکیت عمومی را گسترش داد و بار مالی دولت را کاهش داد.

نمونه‌های موفق

کده‌های دیجیتال: اگر دیجی‌کالا وارد فرابورس شود، نمونه‌ای از موفقیت استارتاپ‌ها خواهد بود.
شرکت‌های دانش‌بنیان: مثل زیست‌فناوری آمل، که در فرابورس عرضه شد و سرمایه جذب کرد.
صندوق‌های ETF: مثل دارا یکم، که در فرابورس معامله شد و نقدشوندگی بالایی داشت.

مزایای فرابورس

دسترسی آسان: قوانین ساده‌تر، شرکت‌های کوچک را به بازار می‌آورد.
تنوع سرمایه‌گذاری: ابزارهای مالی مثل ETF و اوراق بده، گزینه‌های متنوعی ارائه می‌دهند.
حمایت از نوآوری: استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان تقویت می‌شوند.
شفافیت: حتی در بازار پایه، شرکت‌ها باید اطلاعات مالی ارائه دهند.

چالش‌های فرابورس ایران

ریسک بالاتر

بازار پایه و شرکت‌های کوچک‌تر، با ریسک‌های مالی و عملیاتی بالاتری همراه‌اند. سرمایه‌گذاری در این بازار به تحلیل دقیق نیاز دارد، که بسیاری از سرمایه‌گذاران خرد از آن غافل‌اند.

کمبود آگاهی

با وجود آموزش‌های آنلاین، بسیاری از سرمایه‌گذاران با تفاوت‌های فرابورس و بورس تهران آشنا نیستند. این امر می‌تواند به تصمیمات زیان‌بار منجر شود.

فشار بر زیرساخت‌ها

در 1399، هجوم سرمایه‌گذاران به فرابورس، سامانه‌های معاملاتی را تحت فشار گذاشت. قطعی‌های مکرر، نارضایتی ایجاد کرد.

نظارت چالش‌بران

بازار پایه، با شرکت‌های پرریسک، نیازمند نظارت دقیق‌تر است. برخی شرکت‌ها ممکن است شفافیت کافی نداشته باشند.

آینده فرابورس

آینده فرابورس روشن است. تقویت زیرساخت‌های دیجیتال، آموزش سرمایه‌گذاری، و معرفی ابزارهای جدید مثل اوراق سبز (برای پروژه‌های زیست‌محیطی)، فرابورس را جذاب‌تر خواهد کرد. فرابورس می‌تواند با حمایت از استارتاپ‌های فناوری و شرکت‌های سبز، به بازیگر منطقه‌ای تبدیل شود.

فرابورس در آینه امروز

فرابورس، از ۱۳۸۸ تا ۸۸ تا امروز، بازار سرمایه ایران را از انحصار شرکت‌های بزرگ خارج کرد. با حمایت از SME‌ها و تنوع‌بخشی، به رشد اقتصاد کمک کرد. وقتی سهمی در فرابورس می‌خرید، به داستانی می‌توانید که نوآوری و فرصت را به اقتصاد ایران آورد.

سخن پایانی

فرابورس ایران، که در ۱۳۸۸ تأسیس شد، بستری برای رشد شرکت‌های کوچک و تنوع بازار سرمایه فراهم کرد. از حمایت SME‌ها تا معرفی ابزارهای مالی جدید، فرابورس بورس را پویاتر کرد. با وجود ریسک‌ها و چالش‌ها، این بازار راه را برای آینده‌ای روشن هموار کرده است. داستان فرابورس، روایتی از نوآوری و انعطاف‌پذیری است که اقتصاد ایران را تقویت می‌کند.