به گزارش شهر بورس، آخرین داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که یارانه نقدی دیگر نقش مؤثری در تأمین هزینه‌های خانوارها ندارد. بر اساس گزارش رسمی، سهم یارانه نقدی در هزینه خانوارهای شهری در سال ۱۴۰۳ به‌طور میانگین به حدود ۴ درصد و در خانوارهای روستایی به ۶.۹ درصد رسیده است؛ رقمی که نشان‌دهنده افت شدید قدرت پوشش یارانه‌ها در برابر تورم است.
پرداخت یارانه نقدی به ۷۰ میلیون نفر در مهر ۱۴۰۴
در روزهای اخیر، سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها از واریز یارانه مهرماه ۱۴۰۴ برای دهک‌های چهارم تا نهم خبر داد. بر اساس اعلام این سازمان، یارانه نقدی به حساب ۱۴.۵ میلیون سرپرست خانوار واریز شده و در مجموع ۷۰.۵ میلیون نفر در کشور ماهانه یارانه دریافت می‌کنند.
دهک‌های اول تا سوم نیز شامل بیش از ۱۰ میلیون خانوار با جمعیت ۲۸ میلیون نفر هستند که یارانه‌شان معمولاً زودتر واریز می‌شود. اما پرسش اصلی اینجاست که با توجه به تورم، این مبالغ چه سهمی از هزینه‌های واقعی خانوار را جبران می‌کنند؟
یارانه نقدی چطور «آب رفت»؟
در آذر ۱۳۸۹، در نخستین مرحله اجرای طرح هدفمندی، دولت به هر نفر ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان یارانه پرداخت کرد که در آن زمان معادل ۴۵ دلار ارزش داشت. در همان سال، این مبلغ حدود ۱۶.۵ درصد از درآمد خانوار شهری و ۳۰ درصد از درآمد خانوار روستایی را تشکیل می‌داد.
اما در سال‌های بعد و با تداوم تورم و عدم افزایش یارانه، سهم آن در بودجه خانوار به‌سرعت کاهش یافت. طبق آمار، سهم یارانه نقدی از درآمد خانوار شهری از ۱۶.۵ درصد در سال ۱۳۸۹ به تنها ۱.۶ درصد در سال ۱۴۰۰ رسید. در مناطق روستایی نیز این عدد از ۳۰.۴ درصد به ۲.۸ درصد سقوط کرد.
اثر «جراحی یارانه‌ای» دولت سیزدهم
در اردیبهشت ۱۴۰۱ و با حذف ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی، دولت سیزدهم رقم یارانه نقدی را برای دهک‌های اول تا سوم به ۴۰۰ هزار تومان و برای سایر دهک‌ها به ۳۰۰ هزار تومان افزایش داد. این تغییر موجب شد سهم یارانه از درآمد خانوارهای شهری در سال ۱۴۰۱ تا ۸ درصد افزایش یابد، اما طی دو سال بعد، دوباره ارزش واقعی آن در برابر تورم از بین رفت.
در سال ۱۴۰۳ سهم یارانه نقدی از درآمد خانوارهای شهری به ۳.۹ درصد و در مناطق روستایی به ۶.۹ درصد کاهش یافته است؛ به این ترتیب، اثر واقعی یارانه‌ها در زندگی مردم تقریباً نصف شده است.
سهم یارانه در دهک‌های مختلف
بر اساس آمار رسمی، در مناطق شهری کشور طی سال ۱۴۰۳، یارانه نقدی به‌طور میانگین ۴ درصد از درآمد خانوار را تشکیل داده است. این سهم برای دهک‌های پایین به‌مراتب بیشتر است:
| دهک درآمدی | سهم یارانه از درآمد خانوار (%) |
|---|---|
| دهک اول | ۱۲.۱ |
| دهک دوم | ۸.۸ |
| دهک سوم | ۶.۹ |
| دهک چهارم | ۴.۹ |
| دهک پنجم تا هفتم | بین ۴.۲ تا ۳.۳ |
| دهک هشتم تا دهم | بین ۲.۹ تا ۱.۵ |
این جدول نشان می‌دهد که یارانه نقدی در دهک‌های ثروتمند عملاً بی‌اثر شده و سهم ناچیزی از هزینه‌های خانوار را تشکیل می‌دهد.
تفاوت استانی؛ از سیستان و بلوچستان تا تهران
سهم یارانه نقدی در استان‌های مختلف نیز تفاوت چشمگیری دارد. در سال ۱۴۰۳، در مناطق روستایی سیستان و بلوچستان این سهم به ۱۸.۳ درصد رسیده، در حالی که در استان‌های یزد و مازندران تنها حدود ۴ درصد بوده است.
در مناطق شهری، بیشترین سهم یارانه نقدی از درآمد خانوار مربوط به سیستان و بلوچستان (۷.۳ درصد) و ایلام و لرستان (حدود ۶ درصد) بوده، در حالی که در تهران این سهم تنها ۲.۶ درصد است.
کارشناسان اقتصادی معتقدند این اختلاف به تفاوت سطح درآمدها، هزینه‌های زندگی و نرخ تورم منطقه‌ای بازمی‌گردد.
یارانه نقدی دیگر نقش حمایتی ندارد
با توجه به فاصله زیاد میان تورم و ثبات مبلغ یارانه، به نظر می‌رسد یارانه نقدی در شرایط فعلی دیگر نمی‌تواند نقش حمایتی مؤثری ایفا کند. برآوردها نشان می‌دهد که در استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان، یارانه نقدی در دهک اول ممکن است تا ۵۰ درصد از درآمد خانوار را تشکیل دهد، اما در کلان‌شهرهایی مانند تهران، این نسبت به کمتر از ۳ درصد کاهش یافته است.
منبع: فرهیختگان
