محسن آزمایش (اشتهاردیان) کیست؟ بیوگرافی بنیان‌گذار کارخانه‌ی آزمایش

به گزارش شهر بورس، محسن آزمایش، صنعتگر و کارآفرین ایرانی، یکی از نام‌های ماندگار در صنعت لوازم خانگی کشور است. او که از شاگردی در یک کارگاه آهنگری شروع کرد، توانست با پشتکار و مدیریت خلاق، کارخانه‌ای را بنا کند که سال‌ها یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان لوازم خانگی در ایران و منطقه بود. اما پس از انقلاب، کارخانه‌های آزمایش به تملک دولت درآمد و سرنوشت این مجموعه دستخوش تغییر شد. این گزارش به بیوگرافی محسن آزمایش، شکوفایی و سرنوشت کارخانه آزمایش می‌پردازد.

بیوگرافی محسن آزمایش؛ پیشگام صنعت و کارآفرینی در ایران

محسن آزمایش، صنعتگر و کارآفرین برجسته ایرانی، در سال ۱۳۰۴ در تهران و در خانواده‌ای مذهبی متولد شد. نام خانوادگی اصلی او اشتهاردیان بود، اما در سال ۱۳۲۹ آن را به آزمایش تغییر داد. شرایط دشوار مالی خانواده و فوت پدر در دوران کودکی، او را وادار کرد که از تحصیل دست بکشد و در سن ۱۱ سالگی برای تامین معاش خانواده وارد بازار کار شود. او ابتدا به‌عنوان شاگرد آهنگری کار می‌کرد و دستمزدی ناچیز، معادل یک تومان در هفته دریافت می‌کرد. پس از هفت سال کار و کسب تجربه، با ۱۴۰ تومان پس‌انداز، در سال ۱۳۱۸ مغازه کوچکی در خیابان عین‌الدوله تهران راه‌اندازی کرد و به در و پنجره‌سازی مشغول شد.

در سال ۱۳۲۱، محسن آزمایش با بتول عاصمی، یکی از بستگانش، ازدواج کرد. اما از آنجا که این ازدواج ثمره‌ای نداشت و در آن زمان نداشتن فرزند یک مسئله اجتماعی تلقی می‌شد، آزمایش با رضایت همسر اولش، همسر دومی به نام فرزانه اختیار کرد که حاصل این ازدواج چهار فرزند بود. پس از مدتی، او از بتول جدا شد و زندگی خود را با همسر دوم و فرزندانش ادامه داد.

محسن آزمایش فردی خلاق و نوآور بود و به‌دنبال فرصت‌های بزرگ برای پیشرفت می‌گشت. او با شرکت در مناقصه‌های شهرداری، پروژه‌های مهم لوله‌کشی آب را بر عهده گرفت و در دهه ۳۰ در شرق تهران کارگاهی برای ساخت صندلی، مبل و آبکاری فلزات تاسیس کرد. اما این کارگاه در سال ۱۳۳۶ در یک آتش‌سوزی که او آن را عمدی می‌دانست، از بین رفت. این حادثه نه‌تنها او را از مسیرش منحرف نکرد، بلکه انگیزه‌ای برای راه‌اندازی کسب‌وکاری بزرگ‌تر شد.

خبر مرتبط

محمود گودرزی کیست؟ بیوگرافی مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران

محمود گودرزی، مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران، با دکتری مدیریت مالی و سوابق مدیریتی در نهادهای مالی، نقش مهمی در توسعه و نظارت بر بازار سرمایه دارد.

تولد کارخانه بزرگ آزمایش و توسعه صنعت لوازم خانگی در ایران

محسن آزمایش با درایت و پشتکار بی‌نظیرش، شرکتی را که در ابتدا با سرمایه ۳۰ میلیون ریال به ثبت رسانده بود، طی سال‌ها توسعه داد و در سال ۱۳۴۷ سرمایه آن را به ۲۰۰ میلیون ریال افزایش داد. این توسعه تنها به افزایش سرمایه محدود نشد، بلکه او تصمیم گرفت کسب‌وکار خود را به سطحی فراتر ببرد و کارخانه‌ای صنعتی را پایه‌گذاری کند. کارخانه آزمایش به‌سرعت رشد کرد و به یکی از مهم‌ترین واحدهای تولیدی کشور تبدیل شد. در این مجموعه، محصولاتی نظیر یخچال، کولر، آب‌گرم‌کن، تختخواب فلزی، بخاری و اجاق گاز تولید می‌شد و به‌مرور زیربنای کارخانه از ۲ هزار مترمربع در ابتدای راه‌اندازی، به ۷۳ هزار مترمربع در اواسط دهه پنجاه گسترش یافت.

با وجود آنکه محسن آزمایش تحصیلات دانشگاهی نداشت، اما خیلی زود دریافت که مدیریت سنتی برای پیشبرد یک مجموعه صنعتی کافی نیست. او با درک اهمیت علم و فناوری، شروع به جذب نیروهای متخصص، مهندسان و مدیران حرفه‌ای کرد و کارخانه را به پیشرفته‌ترین ماشین‌آلات آن زمان مجهز ساخت. حتی ایده تاسیس یک مدرسه فنی مخصوص کارخانه آزمایش را در سر داشت تا نسل آینده کارگران و تکنسین‌ها را آموزش دهد.

با گسترش تولیدات و افزایش تقاضا، محسن آزمایش دیگر بازار ایران را برای رشد کسب‌وکار خود کافی نمی‌دانست. او تصمیم گرفت که محصولاتش را به بازارهای بین‌المللی عرضه کند و نخستین صادرات محصولات آزمایش را به کشورهای همسایه، ازجمله افغانستان، کویت و شیخ‌نشین‌های حاشیه خلیج فارس، آغاز کرد. این اقدام باعث شد برند آزمایش به‌عنوان یکی از نمادهای تولید ملی ایران شناخته شود.

یکی از مهم‌ترین دلایل موفقیت محسن آزمایش، شیوه مدیریت انسانی و تعامل نزدیکش با کارگران و کارکنان کارخانه بود. او نه‌تنها به بهبود شرایط کاری اهمیت می‌داد، بلکه هر ماه مبلغی اضافه بر حقوق متعارف به کارگران پرداخت می‌کرد. همچنین، اگر در طول روز با کارکنانش برخورد تندی داشت، در پایان روز خود را موظف می‌دانست که از آن‌ها عذرخواهی کند. همین ویژگی‌های اخلاقی و مدیریتی، باعث شد که کارکنان کارخانه آزمایش با انگیزه و تعهد بیشتری برای رشد و شکوفایی این مجموعه تلاش کنند.

مدیریت کارکنان در کارخانه آزمایش

کارکنان کارخانه آزمایش از جایگاه و احترام ویژه‌ای برخوردار بودند. پس از استخدام، قراردادهای رسمی برای آن‌ها تنظیم می‌شد و از مزایای متعددی بهره‌مند می‌شدند. میزان حقوق کارکنان آزمایش نسبت به سایر کارخانه‌های مشابه بالاتر بود و تسهیلاتی همچون وام‌های بلندمدت در اختیار آن‌ها قرار می‌گرفت. محسن آزمایش شخصا به مسائل و مشکلات کارگران و مهندسان کارخانه رسیدگی می‌کرد و حتی هزینه ازدواج کارکنان را بر عهده می‌گرفت. او باور داشت که رضایت و رفاه کارکنان، بهبود عملکرد و افزایش بهره‌وری را به همراه دارد.

تحقیقی که توسط شرکت ملی نفت درباره میزان حقوق و مزایای پرداختی در صنایع ایران انجام شد، نشان داد که حقوق پرداختی در کارخانه آزمایش حتی از برخی مجموعه‌های دولتی نیز بالاتر بود. این امر نشان‌دهنده توجه ویژه محسن آزمایش به نیروی انسانی بود، چراکه او اعتقاد داشت سرمایه اصلی یک کارخانه، نیروی کار آن است.

آزمایش در مدیریت مجموعه خود دو استراتژی مشخص را دنبال می‌کرد. نخست، او تمایلی به استفاده از مشاوران خارجی نداشت و سعی می‌کرد که کارمندان غیرایرانی را وارد مجموعه خود نکند. تنها در یک مقطع کوتاه، یک کارشناس خارجی در کارخانه حضور یافت، اما او هم صرفا در مرحله راه‌اندازی خط تولید فعالیت داشت. استراتژی دوم اما سخت‌گیرانه‌تر بود؛ آزمایش برای حفظ امنیت و کنترل امور اجرایی کارخانه، از یک سرهنگ بازنشسته کمک گرفت. این تصمیم باعث شد برخی فضای حاکم بر کارخانه را امنیتی توصیف کنند.

با وجود نداشتن تحصیلات آکادمیک، محسن آزمایش علاقه زیادی به مطالعه سرگذشت مدیران برجسته جهانی داشت. او به‌طور خاص از سبک مدیریتی کونوسوکه ماتسوشیتا، بنیان‌گذار افسانه‌ای شرکت ناسیونال (پاناسونیک)، الهام می‌گرفت و اندیشه‌های او را به دقت بررسی و دنبال می‌کرد.

محسن آزمایش با ترکیب نگرش انسانی در مدیریت منابع انسانی و اتخاذ استراتژی‌های خاص، توانست کارخانه‌ای بسازد که نه‌تنها در صنعت ایران، بلکه در منطقه نیز به نامی شناخته‌شده تبدیل شد.

سرنوشت آزمایش پس از انقلاب؛ از اوج تا افول

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، کارخانه‌های آزمایش در سال ۱۳۵۸ مشمول بند “د” قانون حفاظت صنایع ایران شدند و به تملک دولت درآمدند. این مصادره که در راستای سیاست‌های ملی‌سازی صنایع انجام شد، موجب شد محسن آزمایش تنها یک سال بعد، در ۱۳۵۹، از ایران مهاجرت کرده و به سوئیس مهاجرت کند. سرنوشت کارخانه‌ای که روزگاری یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان لوازم خانگی ایران بود، در مسیر پر فراز و نشیبی قرار گرفت. پس از مصادره، سهام مجموعه عظیم آزمایش در اختیار سازمان خصوصی‌سازی و صندوق بازنشستگی قرار گرفت.

با وجود آنکه فعالیت‌های تولیدی آزمایش تا اوایل دهه ۱۳۸۰ همچنان ادامه داشت و حتی محصولاتی جدید مانند یخچال‌های ساید بای ساید و فریزرهای بدون برفک به خط تولید اضافه شدند، اما مشکلات ساختاری و کاهش بهره‌وری به تدریج این مجموعه را به ورطه بحران کشاند. هم‌زمان، دهه ۸۰ دوران اوج واردات لوازم خانگی خارجی به ایران بود. برندهای مشهور بین‌المللی یکی پس از دیگری وارد کشور شدند و با استفاده از کیفیت برتر، طراحی مدرن و تکنولوژی پیشرفته، بازار ایران را تسخیر کردند.

در این دوره، افزایش قدرت خرید مصرف‌کنندگان ایرانی و تغییر الگوی فرهنگی، باعث شد که کالاهای خارجی جایگاهی خاص در میان خانواده‌های ایرانی پیدا کنند. مصرف‌کنندگان به سمت تجمل‌گرایی، راحت‌طلبی و تنوع‌خواهی سوق پیدا کردند و خرید لوازم خانگی خارجی به یک افتخار اجتماعی تبدیل شد. فروش اقساطی، تبلیغات گسترده و نمایش کیفیت برتر محصولات خارجی، سبب شد تا بسیاری از برندهای ایرانی نتوانند در برابر این رقابت دوام بیاورند و یکی پس از دیگری از بازار خارج شدند.

در دهه ۸۰، کارخانه آزمایش از طریق بورس به بخش خصوصی واگذار شد، اما این واگذاری نیز کمکی به احیای آن نکرد. مالکان جدید، به جای سرمایه‌گذاری برای توسعه و بهبود تولید، بیشتر به اموال و املاک کارخانه چشم داشتند. در آن زمان، زیان انباشته شرکت حدود ۱۲.۵ میلیارد تومان بود و ارزش هر سهم ۱۶۰ تومان تخمین زده شد که ارزش کل مجموعه را به ۳۵ میلیارد تومان می‌رساند. با افزایش بدهی‌ها، شرایط کارخانه بحرانی‌تر شد و در سال ۱۳۸۸، تعداد کارکنان واحد مرودشت از ۱۴۰۰ نفر به ۱۶۰ نفر کاهش یافت. این روند نزولی، کارخانه را به مرحله نیمه‌تعطیلی کشاند.

روزهای پایانی زندگی محسن آزمایش

محسن آزمایش، حتی در سال‌های دور از وطن، همواره نگران آینده صنعت ایران بود. او اعتقاد داشت که درهای باز کشور به روی برندهای خارجی، صنعت داخلی را به زانو در خواهد آورد. او بارها هشدار داده بود که اگر برندهای ایرانی نوآوری نداشته باشند و کیفیت محصولات خود را افزایش ندهند، قادر به رقابت نخواهند بود. او پیش‌بینی کرده بود که وقتی مصرف‌کننده ایرانی با محصولات باکیفیت خارجی آشنا شود، دیگر به برندهای داخلی اقبالی نشان نخواهد داد.

اما این کارآفرین بزرگ، که روزی یکی از تاثیرگذارترین شخصیت‌های صنعتی ایران بود، در سال‌های پایانی عمرش شرایط بسیار سختی را تجربه کرد. مشکلات مالی و چالش‌های شخصی، روابط خانوادگی او را نیز تحت تاثیر قرار داد. در سال ۱۳۶۶، او از همسر دوم خود جدا شد و سال‌های پایانی عمر را در تنهایی و سختی سپری کرد.

سرانجام، در سال ۱۳۷۱، محسن آزمایش در شهر رباط مراکش و در سن ۶۷ سالگی دار فانی را وداع گفت. پیکر او در همان شهر به خاک سپرده شد و بدین ترتیب، یکی از بزرگ‌ترین کارآفرینان ایرانی، در غربت و سکوت به خاک سپرده شد. اما میراث او، به‌رغم سقوط کارخانه، همچنان یادآور یکی از دوران‌های درخشان صنعت ایران باقی مانده است.