به گزارش شهر بورس، از دیرباز، فرش دستباف ایرانی به خصوص آذربایجان‌شرقی، نه فقط زینت‌بخش خانه‌ها، بلکه سفیر فرهنگی این سرزمین بوده است. هر گره‌ای که بر آن زده می‌شود، قصه‌ای دارد؛ قصه‌ی رنج و امید، شادی و غم، عشق و دلدادگی. نقوش اسلیمی، بته‌جقه‌ها، گل‌ها و پرندگان، هر کدام رمزی هستند از دنیای پر رمز و راز هنر ایرانی.
اما پشت این زیبایی خیره‌کننده، دستان پینه‌بسته‌ای قرار دارد که با صبر و حوصله، تار و پودها را به هم گره می‌زنند. قالیبافان، این هنرمندان بی‌ادعا، با تمام وجود پای دار قالی می‌نشینند و روح خود را در نقش‌ها می‌دمند. چه بسیار مادرانی که لالایی‌هایشان را در گوش فرزندانشان زمزمه کرده‌اند و همزمان، دستانشان فرش هزار نقش را بافته است. چه بسیار پدرانی که با امید به آینده‌ای روشن، نقشه‌هایی پر از آرزو را روی فرش‌ها ترسیم کرده‌اند.
رنگ، عنصری جادویی در فرش دستباف است. رنگ‌ها نه فقط چشم را نوازش می‌دهند، بلکه احساسات را برمی‌انگیزند. قرمز، نماد عشق و شور؛ آبی، نشانه‌ی آرامش و صلح؛ سبز، مظهر حیات و سرزندگی؛ و زرد، یادآور خورشید و امید. هر رنگ، داستانی دارد و در کنار رنگ‌های دیگر، سمفونی بی‌نظیری را خلق می‌کند.
اما متاسفانه، این روزها حال و روز فرش دستباف خوب نیست. تحریم‌ها، مشکلات اقتصادی و ظهور رقبای جدید، باعث شده‌اند که صادرات فرش ایرانی به شدت کاهش یابد. تمامی فعالان این عرصه از رنگرز گرفته تا قالیباف و فروشنده و صادرکننده، با مشکلات معیشتی فراوانی دست و پنجه نرم می‌کنند و بیم آن می‌رود که این هنر اصیل با تداوم این وضعیت به فراموشی سپرده شود.
در روز ملی فرش دستباف، بار دیگر صدای فعالان این هنر- صنعت این سرزمین را می‌شنویم. صدایی که از اعماق جان برمی‌آید و خواستار حمایت است. حمایت از هنری که ریشه در تاریخ دارد و هویت ما را شکل می‌دهد.
احد هریسچیان، رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرش دستباف استان آذربايجان‌شرقی، از فعالان قدیمی و باسابقه، در عرصه فرش دستباف تبریز، به تشریح وضعیت نابسامان و افول چشمگیر این هنر-صنعت ملی پرداخت.
هریسچیان که خود بیش از نیم قرن از عمرش را صرف این حرفه کرده و ریشه‌های خانوادگی‌اش نیز تا دو نسل پیش در همین حوزه فعالیت داشته‌اند، پرده از مشکلات و موانع متعددی برداشت که حیات فرش دستباف ایران را تهدید می‌کند.
هریسچیان با اشاره به آماری تکان‌دهنده، از سقوط آزاد صادرات فرش دستباف ایران خبر داد و متذکر شد: در سال ۱۳۷۳، حجم صادرات فرش دستباف ایران به ۷ میلیارد دلار می‌رسید، در حالی که اکنون این رقم به ۳۰ میلیارد دلار تنزل یافته است.
وی عامل اصلی این افول را از یکسو تحریم‌های بین‌المللی و از سوی دیگر قوانین خلق‌الساعه داخلی دانست و بیان کرد: این موراد به شدت این بخش را تحت تأثیر قرار داده است.
رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرش دستباف استان آذربايجان‌شرقی توضیح داد: از دست رفتن بازارهای سنتی و پر سود، به ویژه در کشورهایی مانند عربستان سعودی و آمریکا که از مشتریان دائمی فرش اصیل ایرانی بودند، ضربه مهلکی به پیکره این صنعت وارد کرده و صادرات فرش کشور را به حداقل‌ترین میزان خود رسانده است.
هریسچیان با اشاره به قدمت ۳۰۰۰ ساله فرش دستباف ایران که نمادی از تمدن و فرهنگ غنی این سرزمین است، هشدار داد: کاهش صادرات فرش، تنها یک بحران اقتصادی نیست، بلکه موجب از بین رفتن حیثیت فرهنگی ما می‌شود.
وی یادآور شد: زمانی ایران در جایگاهی بود که حتی اجازه استفاده از نقشه‌های اصیل ایرانی را به بافندگان کشورهای رقیب نظیر افغانستان، هند و پاکستان نمی‌داد، اما امروز، وضعیت به‌گونه‌ای است که بازارهای داخلی نیز مملو از طرح‌ها و نقشه‌های فرش‌های کشورهای همسایه شده است، به‌همین دلیل عاقبت فرش دستباف تبریز و حتی ایران را روشن نمی‌بینم.
چالش ربات‌باف‌ها و نیاز به بازنگری در طراحی
هریسچیان با تاکید بر اینکه یکی از بزرگترین چالش‌ها در حوزه فرش دستباف، ظهور دستگاه‌های ربات‌باف است، بیان کرد: این دستگاه‌ها فرشی را که بافت سنتی آن دو سال به طول می‌انجامید، در عرض تنها یک ماه تولید می‌کنند. این سرعت، هرچند به ظاهر پیشرفت است، اما بزرگترین چالش‌ها و صدمه‌های حوزه فرش دستباف را به همراه دارد و اصالت و ارزش هنری آن را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
این فعال حوزه فرش در پاسخ به این دغدغه که آیا طرح‌های سنتی فرش دستباف با دکوراسیون‌های مدرن امروزی همخوانی ندارد، اذعان کرد: دیگر خبری از طرح‌های شلوغ قدیمی نیست.
وی راهکار را در حفظ اصالت و ساختار فرش دستباف ایرانی، در کنار نزدیک کردن طرح آن به سلیقه و دکوراسیون‌های امروزی خانه‌ها دانست و تأکید کرد: طرح‌های جدید و متناسب با سلیقه‌های روز نیز اکنون در بازار قابل دسترس است.
هریسچیان به جلسات منظم اتحادیه صادرکنندگان فرش سراسر کشور اشاره کرد و گفت: در آن مشکلات این حوزه به تفصیل بررسی می‌شود. محور اصلی این مباحث، از بین بردن پیمان‌سپاری ارزی برای فرش، فعال‌سازی رایزنی‌های بازرگانی در کشورهای هدف و گشایش بازارهای جدید صادراتی با همکاری و حمایت دولت است.
وی به کشورهای جدید و ثروتمند آفریقایی اشاره کرد که می‌توانند پتانسیل‌های صادراتی بالایی برای فرش ایران داشته باشند.
این تولیدکننده بر اهمیت برندسازی تأکید کرد و با اشاره به وجود تولیدکنندگان باسابقه و دارای برندهای خاص خود، اذعان کرد، درصد بالایی از ما در تبلیغات و در حوزه برندسازی موفقیت نداریم. تولیدکنندگانی را موفق‌تر هستند که نقشه و طرح مختص به خود را دارند و آن را در عمل پیاده می‌کنند.
هریسچیان بار دیگر از دولت و وزارت خارجه خواست تا با بازگشایی مسیرهای صادراتی و حمایت از تولیدکنندگان، بازاری را که از دست دادیم را دوباره به دست بیاوریم.
وی همچنین به مشکل بیمه قالیبافان اشاره کرد و حل این مسئله را گامی بزرگ در راستای رفع بخش بزرگی از مشکلات این حوزه دانست.
وی تأکید کرد: باید به اصالت فرش دستباف توجه کنیم و اجازه ندهیم دیگر کشورها از نام و آوازه فرش اصیل ایرانی به نفع خود بهره‌برداری کنند.
لزوم اصلاح سیاست‌های ارزی
احد عظیم‌زاده، رئیس کمیسیون فرش، صنایع‌دستی و گردشگری اتاق بازرگانی تبریز، ضمن تبریک روز ملی فرش با انتقاد از تأثیر منفی تحریم‌های داخلی بر فعالیت‌های اقتصادی، خواستار بازنگری در سیاست‌های موجود شد.
وی اظهار داشت: تحریم‌های داخلی بیش از تحریم‌های خارجی، فعالان اقتصادی را با مشکل مواجه کرده و مانعی جدی در مسیر تولید و صادرات کشور ایجاد کرده‌اند.
عظیم‌زاده در ادامه با اشاره به سیاست پیمان‌سپاری ارزی، آن را یکی از عوامل اصلی رکود صنعت فرش کشور دانست و گفت:
پیمان‌سپاری ارزی، صنعت فرش را فلج کرده و موجب کاهش چشمگیر توان صادراتی فعالان این حوزه شده است. در حالی که صادرکنندگان هیچ‌گونه ارز دولتی دریافت نمی‌کنند، الزام به پیمان‌سپاری قابل توجیه نیست.
وی با اشاره به افت شدید صادرات، اعلام کرد: صادرات فرش کشور که پیش از این به حدود دو میلیارد دلار در سال می‌رسید، اکنون به ۳۹ میلیون دلار کاهش یافته است. زمانی فرش ایرانی بخش قابل توجهی از بازارهای جهانی را در اختیار داشت، اما اکنون این سهم به شدت تنزل یافته است. اطمینان دارم در صورت لغو الزامات ارزی، صادرات کشور به‌ویژه در حوزه فرش، بار دیگر رشد خواهد کرد.
رئیس کمیسیون فرش، صنایع‌دستی و گردشگری اتاق تبریز همچنین با بیان اینکه حدود ۱۷ سال است که واردات مجدد فرش ایرانی به کشور ممنوع است، افزود: در صورت صدور مجوز بازگشت مجدد فرش ایرانی، می‌توان فرایندهایی نظیر شست‌وشو، روفه‌گری و رنگرزی را در داخل کشور انجام داد و از این طریق اشتغال‌زایی ایجاد کرد. در حال حاضر این فرآیندها عمدتاً در کشور ترکیه انجام می‌شود.
وی تأکید کرد که تاکنون بارها در این زمینه با وزیر صنعت، معدن و تجارت رایزنی کرده و همچنان پیگیر حل این مشکل است.
عظیم‌زاده همچنین بر لزوم توجه به نیازها و خواسته‌های بازارهای جهانی تأکید کرد و گفت: علیرغم کیفیت برتر فرش ایرانی، فرش هند به دلیل قیمت پایین‌تر، سهم عمده‌ای از بازار جهانی را به خود اختصاص داده است. این مسئله تهدیدی جدی برای جایگاه فرش دستباف استان به شمار می‌رود.
گزارش: فاطمه امیری
