به گزارش شهر بورس، در حالی که تنها پنج ماه تا پایان سال ۱۴۰۴ شمسی باقی مانده، دولت مسعود پزشکیان با چالشی عظیم روبرو است: دستیابی به اهداف برنامه هفتم توسعه، در شرایطی که تحریم‌های بین‌المللی تشدید شده و سایه جنگ منطقه‌ای بر اقتصاد ایران سنگینی می‌کند.
برنامه هفتم توسعه که از سال ۱۴۰۳ آغاز شده و تا ۱۴۰۷ ادامه دارد، بر پایه رشد اقتصادی ۸ درصدی، عدالت اجتماعی، توسعه فناوری و خودکفایی بنا نهاده شده است. اما با کسری بودجه ۸۰۰ هزار میلیارد تومانی در سال جاری و بازگشت مکانیسم اسنپ‌بک تحریم‌ها، دستیابی به این اهداف بیش از پیش دشوار به نظر می‌رسد. در این میان، لایحه بودجه ۱۴۰۵ به عنوان نقشه راه مالی دولت، قرار است با دو اولویت کلیدی پزشکیان یعنی حذف بودجه‌های غیرضروری و یک‌مرحله‌ای کردن فرآیند تصویب تدوین شود.
سایه سنگین تحریم و جنگ بر اقتصاد ایران
اقتصاد ایران در سال ۱۴۰۴ بیش از هر زمان دیگری تحت تاثیر دو نیروی ویرانگر قرار گرفته که شامل تحریم‌های گسترده و تنش‌های نظامی می‌شود. بازگشت اسنپ‌بک توسط شورای امنیت سازمان ملل در تابستان گذشته، تحریم‌های سازمان ملل علیه برنامه هسته‌ای ایران را احیا کرد و منجر به رکوردزنی نرخ دلار به بیش از ۷۰ هزار تومان شد. کارشناسان اقتصادی هشدار می‌دهند که این تحریم‌ها هرچند بیشتر جنبه روانی دارند، می‌توانند بر بازارهای مالی، بورس و تجارت خارجی تاثیر عمیقی بگذارند.
یک مقام آگاه در وزارت اقتصاد با اشاره به تاثیرات اسنپ‌بک خاطرنشان کرد که این مکانیسم نه تنها دسترسی به منابع ارزی را محدودتر می‌کند، بلکه اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی را نیز خدشه‌دار کرده است. اما این تنها تحریم‌ها نیستند که اقتصاد را فلج کرده‌اند. جنگ ۱۲ روزه اخیر میان ایران و اسرائیل که در تابستان ۱۴۰۴ به وقوع پیوست، هزینه‌های نظامی را به اوج رساند و زنجیره تامین انرژی را مختل کرد. این امر نه تنها درآمدهای نفتی را ۲۰ درصد کاهش داد، بلکه تورم را به مرز ۵۰ درصدی رساند. تحلیل‌گران می‌گویند جنگ با ایجاد نااطمینانی، سرمایه‌گذاری خارجی را به صفر رسانده و مهاجرت نخبگان را شتاب بخشیده است.
در گزارش بانک مرکزی آمده که تاثیر جنگ بر GDP ایران حدود ۲ درصد منفی بوده و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال، رکود تورمی تشدید شود. در این شرایط، دولت پزشکیان که سکان اجرایی را به دست گرفته، با میراثی سنگین از دولت قبلی روبرو است که شامل بدهی‌های انباشته، یارانه‌های ناکارآمد و بودجه‌ای پر از ردیف‌های موازی می‌شود. تحریم‌ها که از سال ۱۳۹۷ تشدید شدند، اقتصاد را به سمت اقتصاد مقاومتی سوق دادند، اما یک کارشناس اتاق بازرگانی با تاکید بر وضعیت فعلی افزود که اقتصاد ما قوی‌تر شده اما هنوز شکننده است و اسنپ‌بک بیشتر یک ابزار روانی است تا اقتصادی. با این حال، بازگشت تحریم‌ها می‌تواند تجارت با همسایگان را نیز مختل کند و منابع مالی ایران در عراق به میزان حدود ۱۰ میلیارد دلار را به خطر بیندازد.
هدفی دور از دسترس در برنامه هفتم توسعه؟
برنامه پنج‌ساله هفتم پیشرفت که بر اساس سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ تدوین شده، اهداف بلندپروازانه‌ای را ترسیم کرده که شامل تبدیل ایران به قدرت اول اقتصادی، علمی و فناوری در آسیای جنوب غربی با تمرکز بر اقتصاد دانش‌بنیان، عدالت اجتماعی و رشد پایدار می‌شود. از سال ۱۴۰۳، این برنامه بر هفت محور اصلی استوار است که پیشرفت عدالت‌محور، رشد اقتصادی ۸ درصدی، کاهش فقر به زیر ۱۰ درصد و توسعه زیرساخت‌های دیجیتال را شامل می‌شود. اما با گذشت یک سال، تحقق این اهداف تنها ۳۰ درصد پیش رفته است.
پنج ماه باقی‌مانده از ۱۴۰۴ فرصتی طلایی برای شتاب‌گیری است اما چالش‌ها عظیم‌اند. برای مثال، هدف افزایش سهم بخش خصوصی در اقتصاد به ۷۰ درصد با توجه به تحریم‌ها تنها به ۴۵ درصد رسیده است. جنگ اخیر سرمایه‌گذاری در فناوری را به تعویق انداخته و نرخ بیکاری جوانان را به ۲۵ درصد رسانده است. دولت پزشکیان در نخستین جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی بر شتاب در اجرای برنامه تاکید کرد و اعلام نمود که هر ماه یک گام عملی برای تحقق اهداف برمی‌داریم. با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که بدون اصلاح بودجه، این اهداف به کاغذبازی تبدیل می‌شوند. مرتضی افقه اقتصاددان در این باره با اشاره به مشکلات اجرایی خاطرنشان کرد که برخی آقایان از نوشتن برنامه و اجرا نکردن لذت می‌برند و برنامه هفتم هم اگر بدون بودجه پشتیبان بماند مانند برنامه‌های قبلی ناکام خواهد ماند.
اولویت اول: حذف بودجه‌های غیرضروری در لایحه بودجه ۱۴۰۵
یکی از مهم‌ترین وعده‌های پزشکیان در بودجه ۱۴۰۵ حذف ردیف‌های غیرضروری است. رئیس‌جمهور در جلسه اخیر با سازمان برنامه و بودجه هفت مأموریت کلیدی تعیین کرد که از جمله حذف بودجه‌های بیهوده و تمرکز بر عملکرد و اثربخشی را شامل می‌شود. وی با انتقاد صریح از تخصیص بودجه به بنیادها و سازمان‌هایی که هیچ خروجی ندارند تاکید کرد که چرا باید به نهادهایی پول داد که بازدهی صفر دارند و بودجه باید حمایت‌کننده محرومان باشد نه هزینه‌ای.
این رویکرد که از اواخر مرداد کلید خورده شامل حذف دستگاه‌های موازی‌کار و ردیف‌های تکراری است. برای مثال بودجه صدا و سیما که ۳۵ هزار میلیارد تومان است مورد بازنگری قرار گرفته و پیشنهاد شده بخشی از آن به آموزش محرومان اختصاص یابد. همچنین پرداخت مستقیم یارانه‌ها تکمیل خواهد شد و یارانه دهک‌های بالا حذف می‌گردد.
رئیس سازمان برنامه و بودجه اعلام کرد که دولت مدیون هیچ ردیفی نیست.
