تورم چیست و چرا به وجود می‌آید؟

اقتصاد هر کشوری در اثر تورم و تغییر نرخ آن دستخوش تغییر می‌شود. طبیعی است که بازارهای مالی مانند بورس نیز از این تغییر تاثیر می‌گیرند. به همین دلیل است که بر اساس نرخ تورم می‌توان اقتصاد یک کشور را ارزیابی کرد. چرا که این نرخ، آینه‌ی تمام‌نمای ارزش پول هر کشور است. در این مقاله ابتدا بورس را از دیدگاه علم اقتصاد تعریف می‌کنیم و سپس بررسی می‌کنیم که این مقوله چه اثراتی بر اقتصاد و ارکان آن دارد.

تورم چیست؟

برای پاسخ به این پرسش که تورم چیست باید گفت زمانی که در یک محدوده زمانی مشخص سطح عمومی قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کند، شاهد بروز تورم یا Inflation هستیم. پس به لحاظ اقتصادی می‌توان تورم را معادل افزایش بسیار زیاد قیمت کالاها دانست. افزایشی که هیچ برنامه‌ای در پشت آن نیست. در نتیجه قدرت خرید مردم کم خواهد شد. این امر باعث می‌شود که میان تقاضای محصولات و کالاها و نقدینگی جهت خرید آن‌ها تعادلی وجود نداشته باشد.

• بیشتر بخوانید: درسی که باید از بورس ونزوئلا گرفت

پس می‌توان تورم را تغییر در شاخص قیمت دانست. به این منظور معمولا شاخص قیمت مصرف‌کننده را مدنظر قرار می‌دهند. این شاخص خود ملاکی برای تحلیل میانگین وزنی سبد کالاهایی نظیر غذا و خدماتی مانند حمل‌ونقل و بهداشت و درمان است. این معیار در محاسبه تورم مورد استفاده قرار می‌گیرد. در هر کشور سبدی از کالاهای مختلف توسط بانک مرکزی آن کشور تعیین می‌شود. به این ترتیب هر میزان که قیمت کالاهای داخل سبد تغییر کند، می‌توان تورم سالانه را محاسبه کرد.

تورم زمانی رخ می‌دهد که تقاضای زیادی برای خرید کالا از جانب مردم مشاهده شود؛ اما میزان کالاهای موجود کم‌تر از حدی باشد که پاسخگوی این حجم از تقاضا باشد. در چنین شرایطی شکافی میان قیمت واقعی و قیمت فروش کالا‌ها ایجاد می‌شود و این شکاف منجر به متورم شدن قیمت‌ها می‌شود. هر چه فاصله میان قیمت واقعی و قیمت فروش بیشتر شود، نشان‌دهنده نرخ تورم بیشتر خواهد بود.

انواع تورم

اگر کسی از شما بپرسد انواع تورم چیست، در پاسخ باید به سه دسته‌ی اصلی اشاره کنید. گروه اول عبارت است از تورم آرام یا خفیف. این نوع از تورم موجب افزایش قیمت‌ها به شکلی ملایم و آرام می‌شود. تورمی که برای این گروه در نظر گرفته می‌شود معمولا تا هشت درصد است.

اما دسته دیگر تورم شدید یا شتابان نام دارد. مشخص است که این نوع از تورم افزایش قیمتی سریع را به دنبال دارد. نرخ تورم برای این نوع چیزی بین ۱۵ تا ۲۵ درصد است.

در نهایت نوع سوم تورم بسیار شدید است. به این تورم، افسارگسیخته یا ابرتورم نیز می‌گویند. هنگام وقوع چنین تورمی افزایش قیمت‌ها در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت بسیار شدید خواهد بود. مثلا ممکن است هر شش ماه قیمت‌ها دوبرابر شوند. نرخ تورم در چنین شرایطی حدود ۵۰ درصد است.

البته این تقسیم‌بندی کلی است و دسته‌بندی‌های کوچک‌تری نیز وجود دارد. به عنوان مثال می‌توان از تورم پنهان، ساختاری، رسمی، سرکش، مهارشده و … نام برد.

دلیل ایجاد تورم چیست؟

می‌توان چنین گفت که تورم کنترل‌شده یکی از عوامل گسترش اقتصادی است. در پی ایجاد تورم ممکن است مواردی مانند تامین کسری بودجه دولت، حذف یارانه‌ها و افزایش قیمت حامل‌های انرژی پدید آیند. اما نمی‌توان منکر این امر شد که بالا رفتن تورم به میزان زیاد، اقتصاد را فلج می‌کند و آثاری بسیاری منفی از خود به جای می‌گذارد. ایجاد تورم و افزیش نرخ آن می‌تواند در پی عوامل متعددی رخ دهد. گفتیم که عدم وجود تعادل میان عرضه و تقاضا عامل ایجاد تورم است. یعنی با کاهش عرضه یا افزایش تقاضا بستری برای ایجاد تورم فراهم می‌شود. به همین دلیل لازم است عوامل کاهش عرضه یا افزایش تقاضا بررسی شود تا بتوان علل پدید آمدن تورم را ریشه‌یابی کرد.

اگر در پی این باشیم که بدانیم دلایل ایجاد تورم چیست بهتر است نگاهی به کسری بودجه دولت بیندازیم. چرا که مخارج دولت افزایش پیدا کرده و به این ترتیب شاهد افزایش تقاضا هستیم. بر این اساس تامین کسری دولت می‌تواند تورم را تشدید کند. دولت از بانک مرکزی یا بانک‌های خارجی استقراض می‌کند. این امر افزایش پایه پولی و نقدینگی را رقم می‌زند که در نهایت به تورم دامن می‌زند.

اما افزایش میزان واردات نیز در ایجاد تورم اثر دارد. چرا که به این ترتیب اقتصاد کشور به میزان زیادی در گرو قیمت کالاهای سایر کشورها نیز خواهد بود. بر همین اساس تورم در آن کشورها می‌تواند بر میزان تورم داخلی نیز اثر بگذارد.

اما دولت با انتشار اوراق بدهی می‌تواند سیاست‌های مختلفی را در کشور پیاده کند. اگر دولت سیاست پولی انبساطی را پیش بگیرد، به این ترتیب با افزایش حجم نقدینگی در بازه زمانی بلندمدت شاهد افزایش تورم خواهیم بود. هم‌چنین ممکن است اتفاقاتی که سیاسی هستند و یا ریشه اقتصادی ندارند نیز در ایجاد تورم دخیل باشند. مثلا می‌توان به وقوع زلزله، سیل، اعتصاب و اعتراض‌های داخلی و یا جنگ اشاره کرد که می‌توانند تشدیدکننده میزان تورم باشند.

راهکار کنترل تورم چیست؟

تا کنون راهکارهای زیادی برای کنترل تورم و مقابله با افزایش قیمت‌ به کار گرفته شده است. شاید بتوان به کمک این روش‌ها نرخ تورم را کاهش داد؛ اما نمی‌توان فراموش کرد که هر یک از این راهکارها تنها در یک برهه زمانی معین و در منطقه و محدوده‌ای خاص موثر خواهند بود. به این ترتیب هر کشور سیاست‌های مخصوص به خود را در این راه اتخاذ می‌کند. به علاوه از ابزارهای متعددی در برهه‌های زمانی مختلف کمک می‌گیرد تا موفقیت بیشتری به دست آورد.

به طور کلی ابزارهای کنترل تورم را می‌توان در دو دسته تقسیم‌بندی کرد:

• سیاست‌های پولی و مالی: دولت به کمک سیاست‌های پولی و مالی متعددی که به کار می‌بندد قصد کنترل تورم و مقابله با افزایش قیمت را دارد. این سیاست‌ها باید در جهتی باشند که منجر به کاهش نقدینگی و پول در گردش در سطح جامعه شوند. به این صورت از میزان تورم نیز کاسته خواهد شد. به عنوان مثال سیاست‌های پولی و مالی انقباضی دقیقا به همین منظور پیاده می‌شوند.

• سیاست‌های درآمدی: روش دیگری که دولت برای کنترل تورم به کار می‌بندد بر اساس سیاست‌های درآمدی مختلف است. به این ترتیب دولت به صورت مستقیم متغیرهای تاثیرگذار بر تورم را دستکاری می‌کند تا از این راه به کاهش تورم کمک کند.

فرمول محاسبه تورم

با توجه به آن‌چه در خصوص مفهوم تورم و در پاسخ به سوال تورم چیست بیان شد، می‌توان به کمک شاخص قیمت مصرف‌کننده نرخ آن را محاسبه کرد. بر این اساس می‌توان فرمول زیر را مد نظر قرار داد:

دو متغیر در فرمول فوق عبارت‌اند از:

CPI_p: شاخص کالا و خدمات در زمان فعلی

CPI_b: شاخص کالا و خدمات در زمان پایه

بررسی تاثیر تورم بر اقتصاد و بازار بورس

پیش‌تر به این موضوع مهم اشاره کردیم که هر اقتصادی برای رشد و شکوفایی به میزان معمول و معقولی از تورم نیاز دارد. اما اگر این میزان بالاتر از حد معمول باشد، شاهد اثرات منفی آن در بازارهای مالی خواهیم بود. در همین راستا می‌توان از ضعف در ثبات سیاسی و اقتصادی کشور و افزایش قیمت کالاها و خدمات نام برد. به این ترتیب شاهد کاهش واردات و صادرات خواهیم بود و این امر اثری جز افزایش نرخ ارز را در پی نخواهد داشت.

اما نتیجه افزایش تورم چیست؟ دو مورد از تبعات مهم این امر کاهش قدرت خرید مردم و هم‌چنین کاهش فروش شرکت‌ها خواهد بود. در نتیجه سودآوری شرکت‌ها نیز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. از سوی دیگر میزان بهای تمام‌شده کالاها و خدمات برای شرکت‌ها زیاد می‌شود. مجددا چنین مسئله‌ای کاهش سود را در پی خواهد داشت. زمانی که سود واقعی شرکت‌ها در مقایسه با سود مورد انتظار پیش‌بینی‌شده کمتر می‌شود، قیمت سهام ریزش می‌کند. در پی چنین افت قیمتی، شاخص بورس نیز سیری نزولی در پیش خواهد گرفت.

با ادامه‌دار شدن این شرایط، شرکت‌ها دست به افزایش قیمت محصولات خود می‌زنند. به این ترتیب ممکن است سود اسمی در زیر سایه‌ تورم بیشتر شود. سپس در بلندمدت شاهد آن خواهیم بود که قیمت سهام شرکت‌ها افزایش پیدا می‌کند و شاخص بورس رشد خواهد کرد.

استقبال مردم از بورس در شرایط تورمی

از آن‌جا که در چنین شرایطی ریسک نگهداری پول نقد زیاد است، افراد به سراغ موقعیت‌های سرمایه‌گذاری مختلف می‌روند. به این ترتیب می‌کوشند تا حجم نقدینگی خود را کم ‌کنند. چنین مسئله‌ای موجب استقبال مردم از بازار بورس می‌شود. چرا که افراد می‌خواهند دارایی‌های خود را در این بستر سرمایه‌گذاری کنند. در نتیجه چنین امری حجم معاملات نیز در بازار سهام زیاد می‌شود. تمام این موارد روی‌هم‌رفته رونق بورس را در پی دارد.

اگر بخواهیم به شکلی دقیق بفهمیم که اثرات تورم بر بورس چیست نمی‌توان تنها به چند عامل توجه کرد. بلکه لازم است موارد دیگری را نیز مدنظر قرار داد. چرا که اثر تورم در بازاری مانند بورس با توجه به بازه زمانی کوتاه‌مدت یا بلندمدت متفاوت است.

جمع‌بندی

بر اساس آن‌چه تا کنون گفته شد، نرخ تورم یکی از متغیرهای مهم اقتصاد کلان به شمار می‌رود. تورم یک پدیده چندوجهی است که باید از جهات مختلفی به آن نگاه کرد. ایجاد تورم در هر کشور اقتصاد آن جامعه را با چالش‌های فراوانی روبه‌رو می‌کند. با این‌همه برای بهبود هر اقتصادی به سطح کم و معینی از تورم نیاز است. چنان‌چه نرخ تورم از این میزان بیشتر شود، آثار مخرب آن گریبان جامعه را خواهد گرفت.

اما وظیفه دولت برای جلوگیری از تورم چیست؟ دولت و بانک مرکزی با استفاده از سیاست‌های مختلف و روش‌های کارآمد باید در راستای کنترل و کاهش این پدیده بکوشد. هم‌چنان که تورم بر اقتصاد اثر می‌گذارد، طبیعی است که بورس و سهام نیز از آن متاثر خواهند بود. اگر تورم تغییر کند، روند قیمت‌ها در بورس نیز دستخوش تغییر خواهد شد. پس بهتر است هنگام سرمایه‌گذاری به نرخ تورم توجه کرد و روند تغییرات آن را به دقت مورد بررسی قرار داد.

منبع: سایت اخبار بورس