به گزارش شهر بورس، ناصر تقوایی یکی از برجسته‌ترین فیلم‌سازان، نویسندگان و عکاسان سینمای ایران بود که با خلق آثار ماندگار و تأثیرگذار، جایگاهی ویژه در تاریخ سینمای کشور به دست آورد. وی خالق فیلم‌ها و سریال‌هایی همچون «ای ایران»، «ناخدا خورشید»، «دایی جان ناپلئون»، «کاغذ بی‌خط» و «آرامش در حضور دیگران» است. ناصر تقوایی صبح سه‌شنبه ۲۲ مهر ۱۴۰۴ در سن ۸۴ سالگی درگذشت و موجی از واکنش‌ها و تسلیت‌ها در جامعه هنری و رسانه‌ها ایجاد شد.
همسر ناصر تقوایی، مرضیه وفامهر، خبر درگذشت او را منتشر کرد و او را هنرمندی نامید که «دشواری آزاده زیستن را برگزید».
تولد و تحصیلات ناصر تقوایی
ناصر تقوایی در ۲۲ تیر ۱۳۲۰ در آبادان متولد شد. خانواده او در منطقه‌ای عرب‌نشین به نام سعدونی زندگی می‌کردند و پدرش کارمند اداره گمرک بود. شغل پدر باعث شد گاهی خانواده همراه او به مکان‌های دیگری در جنوب کشور سفر کنند، که تأثیر عمیقی بر فضای فرهنگی و بصری آثار تقوایی گذاشت.
از همان دوران نوجوانی، ناصر تقوایی به ادبیات علاقه‌مند شد و داستان‌های کوتاه می‌نوشت. تحصیلات خود را در دبیرستان رازی آبادان تا مقطع دیپلم رشته ریاضی و فیزیک ادامه داد و در همان زمان با سینما و فیلمسازی آشنا شد.
ورود به سینما و مسیر حرفه‌ای ناصر تقوایی
تقوایی فعالیت هنری خود را با ساخت فیلم‌های مستند آغاز کرد. نخستین تجربه رسمی او مستند کوتاه «تاکسی‌متر» در سال ۱۳۴۶ بود. پیش از آن، او به عنوان دستیار کارگردان در فیلم «خشت و آیینه» اثر ابراهیم گلستان (۱۳۴۴) مشغول شد تا با فرآیند تولید و مراحل فنی فیلمسازی آشنا شود.
اولین فیلم بلند سینمایی ناصر تقوایی، «آرامش در حضور دیگران» (۱۳۴۹)، برگرفته از داستانی از غلامحسین ساعدی بود و به دلیل فشارها و محدودیت‌ها ابتدا توقیف شد، اما پس از چهار سال به نمایش درآمد. این فیلم موفق به دریافت شیر نقره جشنواره ونیز ۱۹۷۲ شد و نشان‌دهنده سبک مؤلفانه و تسلط او بر روایت و شخصیت‌پردازی بود.
آثار برجسته سینمایی ناصر تقوایی و جایگاه او در موج نو
صادق کرده (۱۳۵۱) و نفرین (۱۳۵۲)
در دهه ۵۰، ناصر تقوایی آثار مهمی همچون «صادق کرده» و «نفرین» را ساخت که هر دو بازتاب‌دهنده فضای اجتماعی و روانی زمانه خود بودند. این فیلم‌ها نشان دادند که او به انتخاب موضوعات حساس و روش‌های تجربی در روایت علاقه‌مند است.
دایی جان ناپلئون (۱۳۵۵)
این سریال تلویزیونی اقتباس از رمان طنزآمیز ایرج پزشکزاد، نقطه عطفی در شهرت ناصر تقوایی بود. با بازی‌های درخشان غلامحسین نقشینه، سعید کنگرانی و پرویز فنی‌زاده، و با دکوپاژ دقیق و طنز ظریف، این اثر تا دهه‌ها در حافظه جمعی ایرانیان باقی ماند.
ناخدا خورشید (۱۳۶۵)
پس از انقلاب، محدودیت‌ها و سانسور فعالیت‌های او را تحت تأثیر قرار دادند، اما ناصر تقوایی موفق شد «ناخدا خورشید» را بسازد. این فیلم اقتباسی از رمان «داشتن و نداشتن» ارنست همینگوی است و توانست جایزه یوزپلنگ برنز جشنواره لوکارنو را کسب کند. بسیاری منتقدان این اثر را بهترین اقتباس سینمایی ایران می‌دانند.
ای ایران (۱۳۶۸) و کاغذ بی‌خط (۱۳۸۰)
فیلم «ای ایران» نمایانگر دغدغه‌های هویتی ناصر تقوایی بود و تلاش او برای تصویر کردن مفهوم ایرانی بودن را به نمایش گذاشت. آخرین فیلم بلند او، «کاغذ بی‌خط»، با بازی خسرو شکیبایی، همچنان به عنوان اثری تحسین‌شده در تاریخ سینمای ایران شناخته می‌شود.
زندگی شخصی ناصر تقوایی و نقش مرضیه وفامهر
ناصر تقوایی سه بار ازدواج کرد:
- شهرنوش پارسی‌پور (۱۳۴۶–۱۳۵۲) → حاصل یک پسر به نام علی.
- شهیندخت بهزادی
- مرضیه وفامهر (از سال ۱۳۷۴ تا پایان عمر ناصر تقوایی)
همسر او، مرضیه وفامهر، نقش مهمی در زندگی شخصی و حمایت از ناصر تقوایی داشت. او پس از درگذشت تقوایی، در بیانیه‌ای نوشت که همسرش هنرمندی بود که دشواری آزاده زیستن را برگزیده بود.
سبک و امضای هنری ناصر تقوایی
ناصر تقوایی با تلفیق ادبیات و تصویر و تسلط بر فضاسازی، شخصیت‌پردازی و روایت مؤلفانه، سبکی منحصربه‌فرد در سینمای ایران ایجاد کرد. ویژگی‌های بارز آثار او عبارت‌اند از:
- شخصیت‌های درون‌گرا و بحران‌های روانی
- استفاده از سکوت، فضاهای باز و نیمه‌تاریک
- حرکت آهسته دوربین و تأکید بر بیان درونی شخصیت‌ها
- امضای هنری با استفاده از تمهیدهایی مانند «ماسک کاغذی» در فیلم‌ها
آثار او تأثیرپذیری عمیق از نویسندگان و ادبیات غرب و ایران، به ویژه غلامحسین ساعدی و ارنست همینگوی را نشان می‌دهد.
واکنش‌ها به درگذشت ناصر تقوایی
پس از درگذشت ناصر تقوایی در ۲۲ مهر ۱۴۰۴، موجی از واکنش‌ها در جامعه هنری شکل گرفت. هنرمندانی چون تهمینه میلانی، رویا نونهالی، علی سرابی، ستاره اسکندری و غزل شاکری با انتشار پیام‌هایی در شبکه‌های اجتماعی، فقدان این فیلم‌ساز بزرگ را تسلیت گفتند.
میراث ناصر تقوایی و اهمیت او در سینمای ایران
ناصر تقوایی، یا ناصرتقوایی، یکی از آخرین بازماندگان نسل طلایی سینمای ایران و پرچمدار اندیشه و ادبیات در قاب تصویر بود. آثار او، از تلویزیون تا سینما، همچنان الهام‌بخش نسل‌های بعدی فیلم‌سازان است. ترکیب دقت بصری و درک عمیق از ادبیات، سبک مؤلفانه و نگرش هنری او را متمایز می‌سازد و میراثی ماندگار برای سینمای ایران به جای گذاشته است.
فیلم‌های سینمایی ناصر تقوایی
- آرامش در حضور دیگران (۱۳۴۹)
- صادق کرده (۱۳۵۱)
- نفرین (۱۳۵۲)
- ناخدا خورشید (۱۳۶۵)
- ای ایران (۱۳۶۸)
- قصه‌های کیش – اپیزود کشتی یونانی (۱۳۷۷)
- کاغذ بی‌خط (۱۳۸۰)
آثار تلویزیونی ناصر تقوایی
- تاکسی‌متر (۱۳۴۶، مستند کوتاه)
- دایی جان ناپلئون (۱۳۵۵، سریال تلویزیونی)
فیلم‌های مستند و کوتاه ناصر تقوایی
- نان‌خورهای بی‌سواد (۱۳۴۵)
- آرایشگاه آفتاب (۱۳۴۶)
- باد جن (۱۳۴۷)
- نخل (۱۳۴۸)
- پنج‌شنبه بازار میناب (۱۳۴۸)
- موسیقی جنوب (۱۳۴۹)
- اربعین (۱۳۴۹)
- مشهد قالی (۱۳۴۹)
- رهایی (۱۳۵۰)
جمع‌بندی و یادبود
ناصر تقوایی، با گذشت ۸۴ سال زندگی پرثمر، سینمای ایران را با آثار بی‌نظیر و سبک مؤلفانه خود غنی کرد. زندگی شخصی و هنری او، به همراه همسرش مرضیه وفامهر، نمونه‌ای از تلاش برای آزاده زیستن و پیگیری هنر در شرایط سخت بود. نام و آثار او تا همیشه در تاریخ سینمای ایران زنده خواهند ماند.
