به گزارش شهر بورس، صنعت فولاد ایران در سال ۱۴۰۴ زیر فشار محدودیت‌های بی‌سابقه آب، برق و گاز در آستانه بحران قرار گرفته است. حتی شرکتی مانند فولاد مبارکه که با سرمایه‌گذاری‌های کلان، مانند احداث نیروگاه خورشیدی ۶۰۰ مگاواتی «آفتاب شرق»، به سوی خودکفایی انرژی گام برداشته، همچنان با قطعی‌های مکرر برق و کمبود گاز دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در این شرایط، بقای این شرکت‌ها در برابر این طوفان، یک دستاورد بزرگ است، اما بدون تأمین پایدار انرژی، سودآوری این صنعت کلیدی به رویایی دست‌نیافتنی تبدیل شده است. وقتی انرژی نیست، حتی بهترین تلاش‌ها هم نمی‌توانند معجزه کنند.
در تنگنای قطعی برق…
در تیرماه ۱۴۰۴، فولاد مبارکه با افتتاح فاز نخست نیروگاه خورشیدی ۶۰۰ مگاواتی «آفتاب شرق» گامی تاریخی برای خودکفایی انرژی و تولید فولاد سبز برداشت. این پروژه، که با سرمایه‌گذاری ۳۰۵ میلیون یورویی احداث شده و در فهرست ۲۵ نیروگاه خورشیدی بزرگ جهان قرار دارد، روز پنجشنبه ۱۹ تیرماه با حضور ویدئوکنفرانسی رئیس‌جمهور و بازدید حضوری سید محمد اتابک وزیر صمت به بهره‌برداری رسید. در ابتدا اعلام شد که فاز اول این نیروگاه با ظرفیت ۱۲۰ مگاوات، بخشی از نیاز برق فولاد مبارکه را تأمین می‌کند و قرار است در فازهای بعدی، این شرکت را از وابستگی به شبکه برق سراسری بی‌نیاز کند.
با وجود این سرمایه‌گذاری، فولاد مبارکه همچنان از قطعی‌های مکرر برق در تابستان ۱۴۰۴ رنج می‌برد و این قطعی‌ها تولید را تحت تأثیر قرار داده است. هزینه‌های سنگین صرف‌شده برای احداث نیروگاه نشان‌دهنده تلاش شرکت برای کاهش وابستگی به انرژی خارجی است، اما بدون تأمین پایدار برق از سوی شبکه ملی، این اقدامات به‌تنهایی نمی‌توانند بحران انرژی صنعت فولاد را برطرف کنند.
محدودیت‌های انرژی؛ کابوس ادامه‌دار صنعت فولاد
صنعت فولاد به دلیل ماهیت انرژی‌بر خود، به شدت به برق، گاز و آب وابسته است، اما زیرساخت‌های کشور پاسخگوی این نیازها نیستند. در تابستان ۱۴۰۴، قطعی‌های برق به دلیل کمبود ظرفیت تولید و اولویت‌دهی به مصارف خانگی، تولید بسیاری از کارخانه‌ها را تا ۴۰ درصد ظرفیت اسمی کاهش داد. در زمستان نیز، کمبود گاز به دلیل افزایش مصرف خانگی، برخی واحدهای فولادی را مجبور به کاهش تولید تا ۳۰ درصد کرد. بر اساس داده‌های کدال، هزینه انرژی فولاد مبارکه از ۲ همت در سال ۹۹ به ۱۹.۵ همت در سال ۱۴۰۳ رسید و سهم آن در هزینه‌های سربار از ۱۷ به ۳۳ درصد افزایش یافت. نرخ گاز صنایع که در سال ۱۴۰۴ با احتساب مالیات و عوارض به ۹۰ درصد نرخ خوراک پتروشیمی‌ها رسیده نیز هزینه‌های تولید را به شدت بالا برده است.
کمبود آب به‌ویژه در مناطق مرکزی و کویری، تولید پایدار را تهدید می‌کند. فولاد مبارکه برای رفع این مشکل، سرمایه‌گذاری‌های سنگینی در پروژه انتقال آب از خلیج‌فارس انجام داده، اما این پروژه‌ها نقدینگی شرکت را تحت فشار و هزینه‌های مالی را افزایش داده است. این در حالی است که قطعی‌های برق و گاز، عملاً امکان بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های تولیدی را سلب کرده است.
سالی پر از اختلال
سال ۱۴۰۴ برای صنعت فولاد با مشکلات عملیاتی متعددی آغاز شد؛ نیمی از فروردین‌ماه به دلیل تعطیلات نوروزی از چرخه تولید خارج شد و تقاضای فصلی را کاهش داد. در اردیبهشت، اعتصاب کامیون‌داران به دلیل افزایش هزینه‌های سوخت، هزینه‌های حمل‌ونقل را با جهش قابل توجهی مواجه و زنجیره تأمین مواد اولیه و توزیع محصولات را مختل کرد.
در خردادماه، جنگ تحمیلی ۱۲ روزه و پس از آن، قطعی‌های گسترده برق، تولید را در بسیاری از کارخانه‌ها به حالت نیمه‌تعطیل درآورد. این چرخه معیوب، ادامه فعالیت شرکت‌های فولادی را به یک مبارزه نفس‌گیر تبدیل کرده است.
سودآوری زیر سایه افزایش بی‌رویه هزینه‌ها
افزایش بی‌رویه هزینه‌های تولید در کنار رکود بازار داخلی، سودآوری صنعت فولاد را به شدت کاهش داده است. بر اساس داده‌های کدال، بهای تمام‌شده فولاد مبارکه از ۴۱ همت در سال ۹۹ به ۱۸۰ همت در سال ۱۴۰۳ رسیده است. هزینه‌های انرژی با رشد ۸۳۵ درصدی، مواد مستقیم با ۳۰۲ درصد و دستمزد مستقیم با ۳۹۶ درصد افزایش، ترکیب بهای تمام‌شده را به نفع هزینه‌های غیرمستقیم تغییر داده‌اند.
در مقابل، نرخ فروش محصولات فولادی به دلیل رکود تقاضا و کاهش نرخ‌های جهانی، نتوانسته هم‌پای تورم رشد کند. در سال ۱۴۰۳، با وجود تورم بالای ۳۰ درصد، نرخ فروش محصولات سرد ۱۱ درصد، محصولات گرم ۱۹ درصد و محصولات پوشش‌دار ۱۰ درصد رشد داشت. این شکاف، حاشیه سود خالص فولاد مبارکه را در سه‌ماهه اول ۱۴۰۴ تا ۲۰ درصد کاهش داد.
تحریم‌های بین‌المللی نیز اوضاع را بدتر کرده‌اند. فولاد مبارکه به دلیل محدودیت‌های تجاری، مجبور به تمرکز بر بازار داخلی و عرضه محصولات در بورس کالا شده، اما سیاست‌های کنترلی دولت و کاهش تقاضا، این بستر را برای جبران هزینه‌ها ناکارآمد کرده است.
آینده صنعت فولاد؛ تاب‌آوری یا فروپاشی؟
فولاد مبارکه با سرمایه‌گذاری‌های عظیم در پروژه‌هایی مانند نیروگاه آفتاب شرق و انتقال آب خلیج‌فارس، نشان داده که برای بقا و پایداری تولید از هیچ تلاشی فروگذار نیست. اما وقتی انرژی نیست، حتی چنین اقداماتی هم نمی‌توانند معجزه کنند. کارشناسان معتقدند که بدون اصلاح سیاست‌های قیمت‌گذاری انرژی، تخصیص پایدار منابع آب و گاز و بهبود زیرساخت‌های لجستیکی، صنعت فولاد نمی‌تواند به روزهای اوج خود بازگردد.
سرمایه‌گذاری در فناوری‌های کم‌مصرف انرژی و توسعه بازارهای صادراتی می‌تواند بخشی از راه‌حل باشد، اما این اقدامات بدون حمایت‌های کلان دولتی به نتیجه نخواهد رسید. امروز، فولاد مبارکه و دیگر شرکت‌های فولادی نه برای سودآوری، بلکه برای بقای خود می‌جنگند و این مبارزه، خود گواهی بر تاب‌آوری آن‌هاست.
صنعت فولاد به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی صادرات غیرنفتی کشور، سالانه بخش قابل‌توجهی از ارزآوری را بر عهده دارد. کاهش تولید به دلیل قطعی‌های برق و گاز، عرضه محصولات در بازارهای جهانی را محدود کرده و این امر می‌تواند تعادل ارزی کشور را به هم بزند. بر اساس داده‌های گمرک، صادرات فولاد در سال ۱۴۰۳ بیش از ۵ میلیارد دلار ارزش داشته که هرگونه کاهش آن، فشار سنگینی بر منابع ارزی وارد خواهد کرد.
این وضعیت می‌تواند به جهش قیمت دلار و افزایش تورم منجر شود، زیرا وابستگی اقتصاد به درآمدهای صادراتی کاهش می‌یابد و هزینه‌های وارداتی بالا می‌رود. تورم ناشی از این گسست ارزی، فشار مضاعفی بر معیشت مردم وارد کرده و قدرت خرید خانوارها را بیش از پیش کاهش خواهد داد. کارشناسان هشدار می‌دهند که بدون رفع موانع انرژی و حمایت از تولید، این بحران نه‌تنها صنعت فولاد را فلج می‌کند، بلکه کل اقتصاد کشور را در گردابی از مشکلات معیشتی فرو خواهد برد.
