به گزارش شهر بورس، مکانیسم ماشه که در زبان انگلیسی به عنوان snapback mechanism شناخته می‌شود، یک فرآیند حقوقی است که در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد (UNSC) گنجانده شده است. این قطعنامه، که در سال ۲۰۱۵ تصویب شد، چارچوب حقوقی اجرای برجام را فراهم می‌کند. مکانیسم ماشه به کشورهای عضو برجام اجازه می‌دهد تا در صورت عدم پایبندی ایران به تعهدات هسته‌ای خود، تحریم‌های سازمان ملل متحد را که پیش از برجام اعمال شده بودند، به طور خودکار و بدون نیاز به اجماع جدید در شورای امنیت بازگردانند.
این مکانیسم به پیشنهاد سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، طراحی شد و به عنوان یک “ترمز اضطراری” برای اطمینان از پایبندی ایران به تعهداتش عمل می‌کند. این ابزار تا تاریخ ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵، که به عنوان “روز پایان” (Termination Day) شناخته می‌شود، معتبر است. پس از این تاریخ، قطعنامه ۲۲۳۱ منقضی شده و مکانیسم ماشه دیگر قابل استفاده نخواهد بود.
نحوه عملکرد مکانیسم ماشه
فرآیند فعال‌سازی مکانیسم ماشه شامل مراحل زیر است:
- هر یک از کشورهای عضو برجام (P5+1) می‌توانند ادعای نقض تعهدات توسط ایران را به کمیسیون مشترک برجام گزارش دهند. این کمیسیون که شامل نمایندگان ایران و P5+1 است، مسئول نظارت بر اجرای برجام است.
- کمیسیون مشترک ۳۵ روز فرصت دارد تا مسئله را از طریق مذاکره حل کند. اگر اختلاف حل نشود، کشور شاکی می‌تواند موضوع را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهد یا تعهدات خود را متوقف کند.
- پس از ارجاع موضوع به شورای امنیت، این شورا ۳۰ روز فرصت دارد تا قطعنامه‌ای برای ادامه لغو تحریم‌ها تصویب کند. اگر چنین قطعنامه‌ای تصویب نشود (که ممکن است به دلیل وتوی یکی از اعضای دائم شورای امنیت باشد)، تحریم‌های قبلی سازمان ملل به طور خودکار بازمی‌گردند.
- تحریم‌های بازگردانده شده به طور همزمان در ساعت ۰۰:۰۰ به وقت گرینویچ توسط تمام کشورهای عضو سازمان ملل اعمال می‌شوند. این تحریم‌ها شامل قراردادهایی که پس از برجام امضا شده‌اند نمی‌شوند و به صورت گذشته‌نگر اعمال نمی‌گردند.
این فرآیند به گونه‌ای طراحی شده است که نیازی به اجماع در شورای امنیت ندارد و هر یک از اعضای دائم می‌توانند با وتوی قطعنامه ادامه لغو تحریم‌ها، بازگشت تحریم‌ها را تضمین کنند.
اسنپ بک چیست؟
اصطلاح اسنپ بک (snapback) معادل انگلیسی مکانیسم ماشه است و به فرآیند سریع بازگشت تحریم‌های سازمان ملل اشاره دارد. این اصطلاح به دلیل سرعت و خودکار بودن فرآیند بازگشت تحریم‌ها به کار می‌رود، زیرا نیازی به مذاکرات طولانی یا اجماع جدید در شورای امنیت ندارد.
وضعیت کنونی مکانیسم ماشه و جنجال‌ها
| رویداد | تاریخ | توضیحات |
|---|---|---|
| امضای برجام | ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵ | توافق هسته‌ای بین ایران و P5+1 امضا شد. |
| تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ | ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۵ | قطعنامه‌ای که مکانیسم ماشه را تعریف کرد. |
| خروج آمریکا از برجام | مه ۲۰۱۸ | آمریکا از برجام خارج شد و تحریم‌های یک‌جانبه را بازگرداند. |
| تلاش آمریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه | آگوست ۲۰۲۰ | تلاش آمریکا ناموفق بود به دلیل مخالفت دیگر اعضای شورای امنیت. |
| روز پایان (Termination Day) | ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ | انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ و پایان اعتبار مکانیسم ماشه. |
مکانیسم ماشه از زمان امضای برجام در سال ۲۰۱۵ موضوع بحث و جنجال بوده است. برخی از نکات کلیدی در این زمینه عبارتند از:
خروج آمریکا از برجام
- در سال ۲۰۱۸، آمریکا تحت دولت دونالد ترامپ از برجام خارج شد و اعلام کرد که این توافق برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای کافی نیست.
- در آگوست ۲۰۲۰، آمریکا تلاش کرد مکانیسم ماشه را فعال کند، اما کشورهای اروپایی (آلمان، فرانسه و بریتانیا) و دیگر اعضای شورای امنیت استدلال کردند که آمریکا به دلیل خروج از برجام، دیگر حق استفاده از این مکانیسم را ندارد. این اقدام آمریکا با حمایت محدودی (تنها از سوی جمهوری دومینیکن) مواجه شد و به نتیجه نرسید.
تهدیدات اخیر اروپا
- با نزدیک شدن به تاریخ ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵، کشورهای اروپایی (E3: آلمان، فرانسه و بریتانیا) تهدید کرده‌اند که ممکن است مکانیسم ماشه را فعال کنند، به‌ویژه به دلیل کاهش تعهدات هسته‌ای ایران از سال ۲۰۱۹.
- ایران در پاسخ هشدار داده است که فعال شدن مکانیسم ماشه می‌تواند مذاکرات هسته‌ای را پیچیده‌تر کند و حتی به فروپاشی دیپلماسی هسته‌ای منجر شود.
انقضای قطعنامه ۲۲۳۱
- در اکتبر ۲۰۲۵، قطعنامه ۲۲۳۱ منقضی می‌شود و تمام تحریم‌های مرتبط با آن به طور کامل لغو خواهند شد، مگر اینکه مکانیسم ماشه پیش از این تاریخ فعال شود.
- برخی تحلیلگران، مانند موسسه JINSA، پیشنهاد داده‌اند که کشورهای غربی باید پیش از این تاریخ مکانیسم ماشه را فعال کنند تا فشار بر ایران را افزایش دهند.
مکانیسم ماشه یک ابزار حقوقی و سیاسی کلیدی در برجام است که برای اطمینان از پایبندی ایران به تعهدات هسته‌ای طراحی شده است. این مکانیسم امکان بازگشت سریع تحریم‌های سازمان ملل را فراهم می‌کند و تا اکتبر ۲۰۲۵ معتبر است. با این حال، استفاده از آن با جنجال‌هایی همراه بوده، به‌ویژه پس از خروج آمریکا از برجام و تهدیدات اخیر کشورهای اروپایی. فعال شدن این مکانیسم می‌تواند پیامدهای قابل‌توجهی برای دیپلماسی هسته‌ای و روابط بین‌المللی داشته باشد.
