به گزارش شهر بورس، اصطلاح اسنپ بک (Snapback) یا همان «مکانیزم ماشه» یکی از کلیدواژه‌های پرچالش در ادبیات برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است. این مکانیزم در بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام گنجانده شد تا در صورت نقض تعهدات از سوی یکی از طرف‌ها، تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران به طور خودکار و بدون امکان وتو بازگردند. اما دقیقاً اسنپ بک چیست، چگونه فعال می‌شود و چه خطراتی برای ایران دارد؟
اسنپ بک چیست؟
اسنپ بک یا مکانیسم ماشه فرآیندی است که به طرف‌های توافق هسته‌ای اجازه می‌دهد در صورت مشاهده نقض جدی تعهدات از سوی یکی از اعضا، پرونده را به کمیسیون مشترک برجام ارجاع دهند. روند به این شکل است:
- در صورت بروز شکایت، کمیسیون ۳۵ روز فرصت دارد تا موضوع را بررسی و حل کند.
- اگر اختلاف حل نشود، شاکی می‌تواند موضوع را به شورای امنیت سازمان ملل ببرد.
- شورای امنیت ۳۰ روز فرصت دارد درباره ادامه تعلیق تحریم‌ها تصمیم بگیرد.
- اگر قطعنامه‌ای برای «ادامه تعلیق تحریم‌ها» تصویب نشود، تمامی تحریم‌های لغوشده سازمان ملل به طور خودکار بازمی‌گردند.
نکته کلیدی این است که بازگشت تحریم‌ها نیاز به رأی‌گیری ندارد؛ بلکه ادامه تعلیق آن‌ها باید به رأی گذاشته شود. این یعنی حتی یک کشور دارای حق وتو می‌تواند مانع ادامه تعلیق شود و تحریم‌ها دوباره برقرار گردند.
تحولات اخیر ژنو و مواضع ایران و اروپا
نشست اخیر ایران و تروئیکای اروپایی (انگلیس، آلمان و فرانسه) در ژنو بار دیگر موضوع اسنپ بک را به مرکز توجه رسانه‌ها کشاند. باراک راوید خبرنگار وبگاه آکسیوس مدعی شد که ایران در این نشست «جزئیات ملموس و قابل اجرایی ارائه نکرده» و اطلاعات اندکی برای تمدید اسنپ بک در اختیار اروپا گذاشته است. به گفته او، تنها ۵ روز به پایان مهلت قانونی باقی مانده و طرف‌های اروپایی در حال ارجاع موضوع به مقامات سیاسی خود هستند.
در مقابل، کاظم غریب‌آبادی معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت خارجه تأکید کرد: «ایران همچنان به دیپلماسی و راه‌حل سودمند برای هر دو طرف متعهد است. اکنون زمان آن است که کشورهای اروپایی و شورای امنیت انتخاب درستی داشته باشند و به دیپلماسی زمان و فضا بدهند.»
همچنین اسماعیل بقائی سخنگوی وزارت خارجه در نشست خبری هفتگی تصریح کرد: «به هیچ وجه قصد تخفیف اهمیت اسنپ بک وجود ندارد. ما نسبت به تبعات چنین رخدادی آگاه هستیم و همواره تأکید کرده‌ایم که طرف‌های اروپایی صلاحیت قانونی برای فعال‌سازی آن را ندارند. دستگاه دیپلماسی از مدت‌ها قبل این موضوع را در دستور کار داشته و گفتگو با چین و روسیه نیز در همین راستا دنبال می‌شود.»
اختلاف آمریکا و اروپا
- اروپا: معتقد است آمریکا چون از برجام خارج شده، دیگر «شرکت‌کننده» محسوب نمی‌شود و حق استفاده از مکانیزم ماشه را ندارد.
- آمریکا: می‌گوید در قطعنامه ۲۲۳۱ همچنان به عنوان «شرکت‌کننده» تعریف شده و بنابراین می‌تواند این سازوکار را فعال کند.
مکانیسم ماشه چه تحریم‌هایی را بازمی‌گرداند؟
در صورت فعال شدن اسنپ بک، تمامی قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت از سال ۲۰۰۶ دوباره اجرا خواهند شد:
- محدودیت بر برنامه‌های تحقیق و توسعه هسته‌ای ایران.
- ممنوعیت انتقال یا فروش اقلام مرتبط با فناوری هسته‌ای به ایران.
- بازگشت تحریم‌های تسلیحاتی.
- تحریم افراد و نهادهای درگیر در فعالیت‌های هسته‌ای و موشکی.
- الزام کشورها به بازرسی کشتی‌های باری ایران و توقیف محموله‌های غیرقانونی.
خطرات اسنپ بک برای ایران
- بازگشت تحریم‌های الزام‌آور بین‌المللی: برخلاف تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا، این تحریم‌ها برای همه کشورها لازم‌الاجرا هستند.
- فشار اقتصادی شدید: محدودیت در صادرات نفت، تجارت خارجی و سرمایه‌گذاری بین‌المللی.
- انزوای سیاسی: بازگشت ایران به وضعیت ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد به معنای معرفی به عنوان تهدید علیه صلح و امنیت جهانی است.
- تکرار چرخه بحران: مشابه دهه ۱۳۸۰، احتمال صدور پیاپی قطعنامه‌ها و تشدید فشارها وجود دارد.
دیدگاه کارشناسان داخلی
به گزارش روزنامه اعتماد، ابراهیم متقی استاد دانشگاه تهران، تأکید کرده است که اجرای اسنپ بک نه تنها بدون چالش نخواهد بود، بلکه می‌تواند فشارهای اقتصادی و اجتماعی بر ایران را بازتولید کند. او هشدار داد که «برخلاف تصور برخی مسئولان، کوچک شمردن تحریم‌های شورای امنیت خطاست؛ چرا که چنین نگاهی با واقعیت‌های اقتصادی و اجتماعی ایران سازگار نیست.»
وی افزود: «کشورهای اروپایی در سال ۲۰۲۵ سیاست تهدید و اجبار را برای محدودسازی قدرت دیپلماتیک و اقتصادی ایران دنبال کرده‌اند. آگوست و سپتامبر ۲۰۲۵ می‌تواند نماد فشارهای تصاعدی باشد. عبور موفق از تهدیدات اسنپ بک اما می‌تواند زمینه‌ساز همکاری‌های جدید دیپلماتیک و اقتصادی برای ایران شود.»
زمان‌بندی حساس
سید عباس عراقچی، معاون پیشین وزارت امور خارجه، هشدار داده است که اکتبر ۲۰۲۵ زمان پایان قطعنامه ۲۲۳۱ خواهد بود. پس از آن، دیگر امکانی برای اجرای اسنپ بک وجود نخواهد داشت. این یعنی ایران کمتر از یک سال فرصت دارد تا از طریق دیپلماسی فعال و مذاکرات سازنده، مانع از فعال شدن این مکانیزم شود.
جمع‌بندی
به زبان ساده، اسنپ بک چیست؟ سازوکاری در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ که می‌تواند تمامی تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را بازگرداند. خطرات اسنپ بک شامل بازگشت تحریم‌های فراگیر، فشار اقتصادی، محدودیت‌های سیاسی و تشدید بحران‌های امنیتی است. تحولات اخیر ژنو نشان می‌دهد این موضوع در کانون توجه اروپا و ایران قرار دارد و هرگونه کوتاهی می‌تواند زمینه بازگشت بحران‌های گذشته را فراهم کند. تنها راه جلوگیری از فعال شدن این مکانیزم، استفاده از فرصت محدود باقی‌مانده و بازگشت به میز مذاکره است.
