فرهنگ شهروندی و مصرف بهینه آب؛ گامی برای آینده پایدار

به گزارش شهر بورس، هر زمان که صحبت از آب می‌شود، باید به یاد داشته باشیم که بحران خشک‌سالی در کمین همه مردم جهان است و کمبود آب در حال تبدیل‌شدن به یکی از مهم‌ترین چالش‌های توسعه پایدار در جهان است. آب، یکی از منابع طبیعی محدود و اساسی برای بقای همه موجودات زنده است. با توجه به رشد جمعیت و تغییرات آب و هوایی، مصرف بهینه آب در شهرها از اهمیت بالایی برخوردار است. فرهنگ شهروندی نقش مؤثری در ترویج مصرف بهینه آب دارد.

بر اساس اعلام ناسا و با توجه به تغییرات آب و هوایی و گرم شدن کره زمین در حال حاضر 45 کشور جهان در معرض خشک‌سالی قرار گرفته و 17 کشور جهان از جمله ایران در معرض کمبود شدید آب قرار دارند و این موضوع توجه بیش‌ازپیش به بحث «بحران آب» را می‌طلبد.

سرانه مصرف آب در ایران دو برابر جهان

محمدرضا عزیزپور درباره وضعیت مصرف آب در کشور، می‌گوید: سرانه مصرف آب در دنیا به ازای هر نفر ۱۲۰ لیتر در شبانه روز بر آورد شده، سرانه مصرف آب در تعداد زیادی از شهرها بخصوص کلان شهرهای ایران نزدیک به دو برابر این مقدار است، به عبارت دیگر معنی و مفهوم این سخن آن است که هرفعالیت – اقدام با هر مقدار منابع مالی که طی این سال‌ها توسط برنامه ریزان و سیاست گذاران اطلاع رسانی و آگاهی بخشی صرف این کارها گردیده، پنبه شده و به هدف نرسیده است.

وی می‌افزاید: سوای این به نظر می رسد نه تنها طی سال‌های مزبور ، برای همسویی اقدامات و فعالیت های اطلاع رسانی در وزارتخانه های ذیربط تلاش چندانی صورت نگرفته که نتیجه اقدام ها و فعالیت ها، در بسیاری از موارد به سردرگمی، برداشت‌های متضاد و ناهماهنگی در گروه های هدف ختم شده است.

این کارشناس حوزه آب یادآور می‌شود: مصادیق این ادعا را می توان در رقابت های آشکار و پنهان وزارتخانه ها برای دریافت سهم بیشتر از بودجه سنواتی در سطح ملی و استانی و بی اطلاعی آنها از فعالیت های اطلاع رسانی و آگاهی بخشی همدیگر به وضوح مشاهده کرد.

احترام به «آب» با تمرکز بر «فرهنگ شهروندی»

یکی از مهم‌ترین مواردی که بایستی در این راستا مد نظر قرار داد بحث «فرهنگ شهروندی» است که در مصرف بهینه آب اهمیت فراوانی دارد. نباید فراموش کرد که آب یک منبع چندبعدی و با ارزش است، لذا بایستی با آموزش و فرهنگ‌سازی لازم، انسان‌ها به‌طور مسئولانه و محترمانه با منابع آب برخورد کرده و از هدررفت آن جلوگیری کنند.

با استفاده از تجهیزات صرفه‌جو و روش‌های مصرف بهینه، افراد می‌توانند مقدار زیادی آب در طول روز صرفه‌جویی کرده و برای آینده منابع آب را حفظ کنند. در کنار آن، باید توجه داشت که مصرف آب صرفاً به منافع شخصی مرتبط نیست، بلکه باید به مدیریت پایدار منابع آب و حفظ زیستگاه‌های آبی فکر کرد. این آگاهی به ما کمک می‌کند تا در خصوصیات زیستی و اقتصادی آب صحیح تصمیم‌گیری کنیم و برای آینده بهتری اقدام کنیم.

فرهنگ‌سازی و آموزش راهکاری برای خروج از بحران آب

یکی از راهبردهای اصلی برای ترویج فرهنگ مصرف بهینه آب، افزایش آگاهی و آموزش عمومی است. با بهره‌گیری از رسانه‌ها و برنامه‌های آموزشی درزمینهٔ مدیریت آب و کاهش هدررفت آن می‌توان جامعه را در مسیر صحیح هدایت کرد.

یکی از نمونه‌های موفقیت‌آمیز در این راستا، برگزاری برنامه‌های آموزشی در مدارس است. دانش آموزان در این برنامه‌ها با اصول مصرف صحیح آب و معرفی روش‌های کاهش مصرف بیشتر آشنا می‌شوند. همچنین، آموزش به والدین و خانواده‌ها نیز از دیگر راهکارهای ترویج فرهنگ مصرف بهینه آب به شمار می‌رود.

فرهنگ‌سازی در محیط کار نیز یکی از راه‌های مهم در این زمینه است. آموزش کارکنان درباره مدیریت کارا بر آب، کاهش هدررفت آب و استفاده بهینه از منابع آب، به کاهش مصرف آب و صرفه‌جویی در هزینه‌ها منجر می‌شود. از سوی دیگر، ارائه اطلاعات و آموزش‌های جامع درباره روش‌های صرفه‌جویی در مصرف آب در محیط عمومی نیز به ترویج فرهنگ مصرف بهینه آب کمک می‌کند.

لذا به قطع می‌توان گفت که نقش آموزش در فرهنگ‌سازی برای استفاده هوشمندانه از آب بسیار حائز اهمیت است. آموزش به افراد اطلاعات و مهارت‌های لازم را درباره مدیریت و استفاده بهینه از منابع آب داده و به افراد امکان می‌دهد تا با اهمیت حفظ منابع آب و مسائل مربوط به مصرف بهینه آشنا شوند. آگاهی از مشکلات محیط‌زیست، تأثیر تغییرات آب و هدررفت آب بر جامعه، باعث می‌شود افراد با توجه به این دانش، بهترین روش‌ها و استراتژی‌ها را برای استفاده هوشمندانه از آب انتخاب کنند.

آموزش به افراد روش‌های کاهش هدررفت آب، صرفه‌جویی در مصرف و مدیریت مؤثر منابع آب را می‌آموزد. این آموزش‌ها شامل مباحثی مانند استفاده از تکنولوژی‌های صرفه‌جو و تجهیزات صحیح، مدیریت سیستم‌های آبیاری، استفاده از سیستم‌های جمع‌آوری آب باران و آموزش قوانین و مقررات مربوط به مصرف آب است.

در کنار آن می‌توان با آموزش به افراد کمک کرد تا الگوی رفتاری خود را در مصرف آب تغییر داده و به شکل هوشمندانه‌تری با آب برخورد کنند. این شامل عواملی مانند کاهش زمان دوش گرفتن، اصلاح ترشحات آب در توالت‌ها، انجام آموزش‌های مرتبط با مدیریت برداشت آب و ایجاد آگاهی از اندازه و نیاز واقعی به آب در فعالیت‌های روزمره می‌شود.

همچنین می‌توان انتظار داشت که افراد مهارت‌ها و دانش خود را درزمینهٔ مدیریت مصرف بهینه آب به دیگران منتقل کنند. این موضوع منجر به ایجاد انگیزه برای ایجاد تغییرات در جامعه می‌شود و به افراد کمک می‌کند تا به‌عنوان نمونه‌های الگویی در مصرف آب ایستاده و دیگران را تشویق به رفتارهای مصرفی بهینه کنند.

مهم‌ترین اتفاق ممکن در آموزش و فرهنگ‌سازی درزمینهٔ آب ارتقای فرهنگ شهروندی است که در مورد مدیریت و استفاده هوشمندانه از آب، به ایجاد فرهنگ شهروندی مرتبط با مصرف بهینه آب در جامعه کمک می‌شود. با کمک فرهنگ شهروندی، افراد علاقه‌مند به حفظ آب می‌شوند و با همکاری و همراهی با سایر افراد، فضایی پایدار برای استفاده مناسب از منابع آب ایجاد می‌شود.

نقش پررنگ فنّاوری در مدیریت منابع آب

امروزه فنّاوری نیز باعث تغییرات قابل‌توجهی در مدیریت منابع آب شده است. این تغییرات تأثیر عمده‌ای در بهبود کارایی و کاهش هدررفت آب داشته و به ما کمک می‌کنند تا منابع آب را به‌طور مؤثرتری مدیریت کنیم. در جامعه امروز ما با ترکیب سنسورها، شبکه‌های بی‌سیم و عناصر هوشمند، سامانه‌های هوشمند آبیاری به کشاورزان امکان می‌دهند تا آبیاری را بر اساس نیاز واقعی گیاهان و شرایط هوا تنظیم کنند. این سامانه‌ها رطوبت خاک را در طول زمان مانیتور می‌کنند تا فقط زمانی آبیاری رخ دهد که لزوم دارد. این باعث کاهش هدررفت آب، صرفه‌جویی مصرفی و بهبود بهره‌وری آب در کشاورزی می‌شود.

در کنار آن تکنولوژی‌های مختلفی برای جمع‌آوری و تصفیه آب کثیف به منظور استفاده مجدد آب بکار گرفته می‌شوند. مثال‌هایی از این تکنولوژی‌ها شامل سیستم‌های بازیافت آب خانگی، تصفیه آب شهری و استفاده مجدد آب تصفیه‌خانه‌ها می‌شود. این سیستم‌ها باعث کاهش وابستگی به منابع آب تازه، بهبود کیفیت آب و صرفه‌جویی در مصرف آب می‌شوند.

استفاده از سیستم‌های ایستگاه پمپاژ هوشمند در تأمین آب شهری و کشاورزی یکی دیگر از مواردی است که به کاهش هدررفت آب می‌انجامد. این سیستم‌ها با استفاده از سنسورها و دستگاه‌های خودکار کنترل و تنظیم جریان آب را بر اساس نیاز فعلی تنظیم می‌کنند و از نقاط نشت و هدررفت آب جلوگیری می‌کنند.

بیشتر بخوانید: نخستین جشنواره آب در آیینه رسانه برگزار می‌شود

این روزها بحث داده‌کاوی و استفاده از هوش مصنوعی بیش‌ازپیش مطرح می‌شود و استفاده از داده‌ها و هوش مصنوعی در پایش، پیش‌بینی و مدیریت منابع آب به ما امکان می‌دهد تا به‌طور دقیق‌تر و کارآمدتری منابع آب را مدیریت کنیم. با استفاده از سامانه‌های تجزیه‌وتحلیل داده و الگوریتم‌های هوشمند، می‌توان اقدامات بهینه را برای مدیریت آب شناسایی و اعمال کرد.

لذا می‌توان مدعی شد که فنّاوری با کمک ابزارها و سیستم‌های هوشمند، به ما امکان می‌دهد که بهبود قابل‌توجهی در مدیریت منابع آب داشته باشیم. از افزایش کارایی آبیاری و صرفه‌جویی در کشاورزی تا جمع‌آوری و استفاده مجدد آب و پایش دقیق‌تر منابع آب، فنّاوری تأثیر مثبتی بر مدیریت منابع آب داشته است.

لزوم همکاری بین دولت، سازمان‌های غیرانتفاعی و جامعه در مصرف آب پایدار

همکاری بین دولت، سازمان‌های غیرانتفاعی و جامعه در مصرف آب پایدار اهمیت زیادی دارد و توانایی تحقق تغییرات مثبت برای مدیریت منابع آب را بهبود می‌بخشد. همکاری بین 3 مجموعه مذکور، این امکان را به وجود می‌آورد تا دانش و تجربیات متنوعی درزمینهٔ مصرف آب پایدار به اشتراک گذاشته شوند. سازمان‌های غیرانتفاعی و جامعه می‌توانند دانش محلی و تجربیات جامعه را ارائه دهند، درحالی‌که دولت قوانین و استراتژی‌های ملی مدیریت آب را معرفی می‌کند. این تبادل اطلاعات و همکاری، تحقق مصرف آب پایدار را تسریع می‌کند.

همچنین همکاری بین دولت، سازمان‌های غیرانتفاعی و جامعه در مصرف آب پایدار به توسعه زیرساخت‌ها و تجهیزات مرتبط با این حوزه کمک می‌کند. این شامل ساخت و تعمیر تأسیسات آبیاری، احداث سیستم‌های جمع‌آوری و تصفیه آب، و ساختاردهی مناسب برای بهره‌برداری از منابع آب است. همچنین، تأمین منابع مالی و تکنولوژی‌های جدید نیز تحت تأثیر همکاری قرار می‌گیرند.

این سه مجموعه می‌توانند با همکاری هم به توسعه برنامه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی درباره مصرف آب پایدار نیز کمک کنند. در این زمینه، سازمان‌های غیرانتفاعی و جامعه می‌توانند نقش ترویجی و آموزشی را ایفا کنند و به جامعه آموزش دهند که چگونه به‌طور هوشمندانه‌تر با آب برخورد کنند. همچنین، دولت می‌تواند زمینه‌های لازم برای ارائه آموزش‌ها و دسترسی به اطلاعات را فراهم کند.

علاوه بر آن، این همکاری‌ها باعث تنظیم سیاست‌ها و قوانین مناسب برای مدیریت منابع آب می‌شود. سازمان‌های غیرانتفاعی و جامعه می‌توانند توصیه‌ها و نظرات خود را در مورد قوانین و سیاست‌های مربوط به مصرف آب نقد و ارزیابی کنند و دولت می‌تواند در نظر گرفتن این پیشنهادها را در سیاست‌گذاری خود در نظر بگیرد.

پس با همکاری بین دولت، سازمان‌های غیرانتفاعی و جامعه، توانایی ایجاد تغییرات در مدیریت منابع آب و بهبود استفاده هوشمندانه از آن‌ها افزایش می‌یابد. این همکاری می‌تواند به حفظ منابع آب، صرفه‌جویی مصرفی و تحقق پایداری آب کمک کند.

با توجه به نقش بسیار مهم آموزش در فرهنگ‌سازی استفاده هوشمندانه از آب، این موضوع باید در برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌زایی مداوم جامعه مورد توجه قرار گیرد. البته با توجه به اهمیت حفظ منابع آب و ایجاد فرهنگ مصرف بهینه آب، اقدامات در جهت ترویج این فرهنگ روزبه‌روز در حال گسترش است لذا با ادامه این تلاش‌ها می‌توان امیدوار بود که تفاوت‌های قابل‌توجهی در الگوی مصرف آب به وجود آید و زندگی نسل‌های آینده تضمین شود.

مشارکت مردم لازمه فرهنگ‎سازی در حوزه مصرف آب

سمانه عابدی، استادیار رشته اقتصاد منابع طبیعی دانشگاه علامه طباطبایی درباره نقش مردم در کنترل بحران آب، می‌گوید: در تمام ابعاد مدیریت باید مشارکت مردمی را در نظر گرفت. مشارکت مردم و جوامع محلی زمانی اتفاق میافتد که فرهنگ استفاده از آب وجود داشته باشد و دانش مردم ارتقا پیدا کند.

وی می‌افزاید: مسئولان بدانند در هیچ طرحی موفق نخواهند بود تا زمانی که مشارکت مردم و جوامع محلی را جلب کنند. بنابراین فرهنگ سازی در حوزه مصرف آب بسیار مهم است و به عنوان ابزار غیر اقتصادی در مدیریت منابع آب ارزش قابل توجهی دارد.

عابدی یادآور می‌شود: اهمیت آب، کمتر از منابع انرژی تجدیدناپذیر نیست؛ پس چرا ما در مورد آب نگاه صیانتی نداریم؟ اگر نگاه صیانتی نسبت به آب و مخصوصا منابع آب زیرزمینی داشته باشیم میتوانیم همراه با حداکثرسازی ارزش اقتصادی آن، رعایت منافع نسل فعلی و نسل‌های آینده را هم لحاظ کنیم. بهره برداری صیانتی از منابع آب میتواند یک مفهوم پویا باشد؛ چراکه عملا برداشت فردای ما از این منابع، یک تابع از کیفیت و کمیتی است که ما امروز از آن منبع استفاده میکنیم.

گزارش از امیر توپچی پور