محمدصادق فاتح کیست؟ بیوگرافی کارآفرین تاثیرگذار تاریخ معاصر ایران

به گزارش شهر بورس، در دل تاریخ صنعتی ایران، نام‌هایی هستند که نه‌تنها بنیان‌گذار صنایع عظیم بوده‌اند، بلکه با تفکر آینده‌نگرانه خود، مسیر توسعه کشور را تغییر داده‌اند. محمدصادق فاتح یزدی یکی از همین چهره‌ها است؛ کارآفرینی که از دل یزد برخواست، امپراتوری صنعتی خود را بنا نهاد و تاثیری عمیق بر اقتصاد و شهرسازی ایران گذاشت. اما سرنوشت او فراتر از موفقیت‌های صنعتی‌اش رقم خورد! سرگذشتی که از رشد و شکوفایی تا ترور مرموز و مصادره اموالش امتداد یافت. در این گزارش، با بیوگرافی محمدصادق فاتح همراه ما باشید.

بیوگرافی محمدصادق فاتح؛ از کارخانه‌داری تا فعالیت‌های اجتماعی

محمدصادق فاتح یزدی در سال ۱۲۷۷ خورشیدی در محله پشت باغ یزد به دنیا آمد. او چهارمین نسل از خاندان محمدباقر عرب بود که از بحرین به ایران مهاجرت کرده بودند. در جوانی، برای تحصیل در رشته نساجی به هندوستان رفت و پس از بازگشت به ایران، فعالیت‌های تجاری خود را آغاز کرد. در این مدت، نامزدش، رقیه غضنفر (معروف به جهان)، به دلیل بیماری آبله بینایی خود را از دست داد. با وجود توصیه‌ی اطرافیان برای انصراف از ازدواج، محمدصادق به عشق خود وفادار ماند و با جهان ازدواج کرد. این پیوند عاشقانه تاثیر عمیقی بر زندگی او داشت و نام جهان را برای بسیاری از موسسات و کارخانه‌های خود برگزید.

محمدصادق فاتح یزدی با خرید زمینی از رضاشاه، پایه‌گذار منطقه جهانشهر در کرج شد و نقشی اساسی در گسترش این شهر ایفا کرد. او با تاسیس کارخانجات متعددی از جمله جهان چیت، روغن نباتی جهان و پلاستیک‌سازی آرمه، تحول چشمگیری در صنعت کرج و ایران به وجود آورد.

خبر مرتبط

احمد خیامی کیست؟ بیوگرافی پدر صنعت خودرو ایران

احمد خیامی، بنیان‌گذار و از پیشگامان صنعت خودروسازی ایران، نقش مهمی در توسعه حمل‌ونقل و تولید خودرو در کشور ایفا و صنعت خودرو را متحول کرد.

علاوه بر فعالیت‌های اقتصادی، او در امور خیریه نیز فعال بود و اقدام به ساخت مدارسی مانند دبستان فاتح و دبستان تعاونی جهان‌چیت، ورزشگاه، زورخانه، بیمارستان و مرکز فنی و حرفه‌ای در کرج کرد. همچنین، او هزینه‌ی تحصیل فرزندان کارگران را نیز بر عهده می‌گرفت.

در ۶ اردیبهشت ۱۳۵۰، کارگران کارخانه جهان چیت در اعتراض به شرایط کاری دست به اعتصاب زدند که منجر به درگیری و کشته شدن تعدادی از کارگران شد. سه سال بعد، در ۲۰ مرداد ۱۳۵۳، محمدصادق فاتح یزدی در تهران ترور شد؛ گروه‌های مختلفی از جمله سازمان چریک‌های فدایی خلق مسئولیت این ترور را بر عهده گرفتند.

پس از انقلاب ۱۳۵۷، اموال و کارخانجات او توسط بنیاد مستضعفان مصادره شد و بسیاری از آن‌ها به‌دلیل مدیریت نادرست، با مشکلات اقتصادی مواجه شدند.

سهم محمدصادق فاتح از تحول شهرسازی در کرج

یکی از مسائلی که به محمدصادق عرب نسبت داده می‌شود، نقش او به عنوان معمار نوین شهر کرج است. بسیاری از مردم ساخت خانه‌های معروف به چهارصد دستگاه در نزدیکی کارخانه جهان چیت را به او نسبت می‌دهند. با این حال، برای روشن شدن این موضوع باید به تاریخچه و دلایل دقیق‌تر نگاه کرد.

واقعیت این است که با بررسی اجمالی برخی از کارخانجات هم‌عصر با کارخانجات فاتح در کرج و مناطق اطراف آن، می‌توان به این نتیجه رسید که ساخت مسکن برای کارگران بیشتر در راستای اجرای بند ششم انقلاب سفید بوده است. این در حالی است که قبل از این اقدامات، کارخانجاتی همچون کارخانه قند کرج نیز برای کارگرانی که از شهرستان‌های مختلف به این شهر مهاجرت کرده بودند، خانه‌هایی ساخته بودند. این کارگران پس از اسکان در این خانه‌ها و با گذشت مدتی، قادر بودند خانه‌های خود را پیدا کرده و یا آن‌ها را به کارگران دیگر واگذار کنند.

با توجه به بند ششم انقلاب سفید که در آن کارخانجات موظف شدند 20 درصد از سود خالص خود را به کارگران اختصاص دهند، این سیاست‌ها در قالب گام‌های اجرایی در آمده است. بر اساس آیین‌نامه 18 بندی که در سال 1341 تصویب شد، تمامی کارخانجات فعال باید این الزام را اجرا می‌کردند.

محمدصادق فاتح که موظف به اجرای این قانون بود، برای تحقق این اهداف مجبور شد اقدام به ساخت خانه‌های کارگری نماید. یکی از این پروژه‌ها، خانه‌های معروف به چهارصد دستگاه بود که در مجاورت کارخانه جهان چیت ساخته شدند. این خانه‌ها به کارگران اختصاص داده شد و از طریق وام‌های اخذ شده از بانک رفاه کارگران به اجرا درآمد.

این نوع واگذاری‌ها و برنامه‌ها نه تنها در کارخانه جهان چیت بلکه در دیگر کارخانجات کرج نیز مشاهده می‌شود. برای نمونه، در مجاورت کارخانه سیمان آبیک، خانه‌های کارگری در شهرک سیمان آبیک ساخته شد؛ همچنین در مجاورت کارخانه پارچه مقدم نظرآباد، شهرک‌های خانه‌های کارگری نظرآباد ایجاد گردید. در دیگر نقاط کرج نیز مانند کارخانه نخ‌ریسی فخرایران و کارخانه قند کرج، مشابه این اقدامات برای اسکان کارگران انجام شد.

بنابراین، باید گفت که این پروژه‌ها به عنوان بخشی از طرح‌های دولت برای پیاده‌سازی بند ششم انقلاب سفید و اصلاحات اجتماعی انجام شده‌اند، نه به عنوان اقداماتی مستقل از این سیاست‌ها.

دارایی‌ها و خدمات محمدصادق فاتح

محمدصادق فاتح از جمله کارآفرینان بزرگ دوران خود بود که با تاسیس و اداره شرکت‌های مختلف در عرصه‌های گوناگون اقتصادی، نقش بسزایی در توسعه صنعتی و اجتماعی کشور ایفا کرد. از جمله شرکت‌هایی که تحت نظر وی تاسیس شدند می‌توان به شرکت جهان چیت (۱۳۳۵ خورشیدی) که ۱۵ درصد نساجی ایران را تولید می‌کرد، شرکت روغن نباتی جهان (۱۳۳۶ خورشیدی)، شرکت یخ‌سازی جهان (۱۳۴۲ خورشیدی) و شرکت پلاستیک‌سازی آرمه (۱۳۴۷ خورشیدی) اشاره کرد.

این شرکت‌ها نه تنها موجب افزایش تولیدات صنعتی کشور شدند بلکه بر پایه‌های اقتصادی پایدار در صنایع مختلف تاثیرگذار بودند. شرکت پلاستیک‌سازی آرمه؛ به‌ویژه که یک سوم نیاز پلاستیک ایران را تامین می‌کرد، نمونه‌ای از استراتژی‌های موفق در عرصه تولید داخلی بود.

فاتح همچنین به صنعت چای، صابون‌سازی، دامداری و کشاورزی نیز توجه ویژه‌ای داشت. شرکت چای جهان و شرکت دامداری جهان نمونه‌هایی از فعالیت‌های وی در این بخش‌ها هستند. علاوه بر این، وی در عرصه کشاورزی با احداث ۱۵۰ هکتار باغات میوه و ۸۰ هکتار جنگل چوب‌های صنعتی، نشان داد که به توسعه منابع طبیعی و کشاورزی نیز توجه جدی داشته است. در همین راستا، تاسیس مرکز اصلاح و بذر و نهال و زمین‌های زراعی کرج یکی دیگر از اقدامات تاثیرگذار فاتح در زمینه کشاورزی بود.

خدمات اجتماعی و فرهنگی محمدصادق فاتح یزدی

محمدصادق فاتح به موازات فعالیت‌های اقتصادی خود به عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی نیز توجه ویژه‌ای داشت. وی با تاسیس بنیاد خیریه فاتح، دبستان فاتح در سال ۱۳۳۵، و دبستان تعاونی جهان چیت در سال ۱۳۴۳، گام‌های بزرگی در جهت بهبود وضعیت آموزشی کشور برداشت. همچنین، با تاسیس آموزشگاه حرفه‌ای فاتح (که بعدها به مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای تبدیل شد)، زمینه آموزش کارگران و حرفه‌ای‌سازی نیروی کار را فراهم کرد.

از دیگر اقدامات اجتماعی وی می‌توان به تاسیس ورزشگاه مخصوص کارگران و زورخانه فاتح اشاره کرد که به ترویج ورزش و فرهنگ سنتی در میان کارگران و جامعه صنعتی کمک شایانی نمود. همچنین، اهدای زمین برای ساخت بیمارستان شیر و خورشید و تاسیس آموزشگاه پرستاری از نمونه‌های نیکوکارانه‌ای است که وی در راستای رفاه اجتماعی انجام داد.

محمدصادق فاتح همچنین به تاسیس مجموعه باغ شهر (باغ تنیس) و ایجاد فضای سبز در کرج توجه خاصی داشت. وی با احداث ۱۵۰ هکتار باغات میوه و ۸۰ هکتار جنگل چوب‌های صنعتی، نه تنها بر توسعه کشاورزی و صنعت چوب تاثیرگذار بود، بلکه با ایجاد فضاهای سبز در حاشیه شهر، به ارتقای کیفیت زندگی شهری کمک کرد.

جمع‌بندی

محمدصادق فاتح یکی از چهره‌های برجسته اقتصادی و اجتماعی ایران بود که با تاسیس و گسترش مجموعه‌های صنعتی بزرگ، نقش تعیین‌کننده‌ای در توسعه صنعتی کشور ایفا کرد. علاوه بر دستاوردهای صنعتی، او با تاسیس پروژه‌های اجتماعی نظیر خانه‌های کارگری، بیمارستان‌ها، مدارس و مراکز آموزشی در کرج و دیگر مناطق، به بهبود شرایط زندگی کارگران و مردم کمک فراوانی کرد. فاتح نه تنها در عرصه اقتصادی بلکه در زمینه‌های اجتماعی و شهری نیز تاثیر زیادی گذاشت، به طوری که بسیاری او را معمار نوین شهر کرج و یکی از بزرگترین خیرین اجتماعی آن زمان می‌دانند.