راهنمای ساده 17 نوع اوراق مالی | از سرمایه‌گذاری تا تأمین مالی + مثال

در دنیای امروز، ابزارهای مالی متنوعی وجود دارند که به ما کمک می‌کنند سرمایه خود را مدیریت کنیم یا در پروژه‌های بزرگ مشارکت داشته باشیم. در این مقاله، به زبان ساده توضیح می‌دهیم که هر کدام از این اوراق چیست، چه کاربردی دارد و چگونه می‌توانید از آن استفاده کنید.

اوراق اجاره (Leases Bonds)

فرض کنید یک شرکت می‌خواهد برای یک پروژه (مثل خرید واگن‌های قطار) سرمایه جمع کند، اما نمی‌خواهد وام بگیرد. این شرکت می‌تواند اوراق اجاره منتشر کند. با خرید این اوراق، شما عملاً مالک بخشی از این واگن‌ها می‌شوید و شرکت بابت استفاده از آن‌ها به شما اجاره پرداخت می‌کند.

مثال: شرکت “راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران” از این اوراق برای خرید واگن‌های جدید استفاده کرده است. شما به عنوان سرمایه‌گذار، هم در پیشرفت حمل‌ونقل کشور سهیم می‌شوید و هم از اجاره واگن‌ها سود دریافت می‌کنید.

اوراق استصناع (Istisna Bonds)

این اوراق برای پروژه‌های ساخت‌وساز یا تولیدی استفاده می‌شوند. مثلاً اگر قرار باشد یک نیروگاه ساخته شود، شرکت مربوطه می‌تواند از طریق اوراق استصناع سرمایه جمع کند.

خبر مرتبط

بازار سوم چیست؟ راهنمای جامع برای سرمایه‌گذاران + تفاوت‌ها و مزایای آن نسبت به سایر بازارها

بازار سوم، راهکاری برای تأمین مالی شرکت‌ها و معاملات اوراق بهادار عمده است که بدون نیاز به پذیرش رسمی، امنیت و شفافیت را تضمین می‌کند.

مثال: فکر کنید کارخانه‌ای می‌خواهد ماشین‌آلات جدیدی بسازد. شما با خرید اوراق استصناع، پول لازم برای ساخت این ماشین‌آلات را تأمین می‌کنید و پس از تکمیل پروژه، سود خود را دریافت می‌کنید.

اوراق جُعاله (Ju’alah Securities)

اگر جایی نیاز باشد برای انجام یک کار خاص (مثل تعمیر مدرسه یا ساخت جاده) پاداش تعیین شود، از اوراق جعاله استفاده می‌کنند. شما با خرید این اوراق، تأمین مالی این پروژه را بر عهده می‌گیرید.

مثال: فرض کنید یک بانک می‌خواهد در تعمیر مدارس مناطق محروم مشارکت کند. با خرید اوراق جعاله، شما در این کار سهیم می‌شوید و سود خود را در پایان پروژه دریافت می‌کنید.

اوراق خزانه اسلامی (Islamic Treasury Bonds)

این اوراق شبیه قرض گرفتن دولت است. دولت برای تأمین هزینه‌های جاری یا پرداخت بدهی‌ها، اوراق خزانه منتشر می‌کند و شما با خرید این اوراق، به دولت قرض می‌دهید.

مثال: در سال 1401، دولت ایران از این اوراق برای پرداخت بدهی پیمانکاران بزرگ استفاده کرد. شما پس از مدتی اصل پول به همراه سود مشخصی دریافت می‌کنید.

اوراق رهنی (Mortgage-Backed Securities – MBS)

این اوراق برای کسانی است که به بازار مسکن علاقه دارند. بانک‌ها وام‌های مسکن را جمع کرده و به صورت اوراق رهنی می‌فروشند. شما با خرید این اوراق، از سود وام‌های مسکن بهره‌مند می‌شوید.

مثال: بانک مسکن این اوراق را منتشر کرده و شما با خرید آن در تأمین مالی مسکن دیگران مشارکت می‌کنید.

اوراق سلف (Salaf)

این اوراق برای پیش‌فروش محصولات آینده است. مثلاً یک شرکت نفتی می‌خواهد نفتی که در آینده تولید می‌کند را از الان پیش‌فروش کند تا هزینه‌های تولید را تأمین کند.

مثال: شرکت ملی نفت ایران این اوراق را برای پیش‌فروش نفت خام به مشتریان داخلی ارائه کرده است.

اوراق صکوک قابل تبدیل به سهام (Hybrid Sukuk)

صکوک ترکیبی ابزاری است که شما را هم در دارایی‌ها و هم در سهام یک پروژه شریک می‌کند. یعنی می‌توانید بعداً اوراق خود را به سهام تبدیل کنید.

مثال: یک شرکت پتروشیمی از این اوراق برای تأمین مالی استفاده کرده است. شما با خرید این اوراق، هم از سود پروژه بهره‌مند می‌شوید و هم می‌توانید سهام آن شرکت را دریافت کنید.

اوراق صکوک (Sukuk)

این اوراق شبیه به اوراق قرضه است اما کاملاً با قوانین اسلامی همخوانی دارد. یعنی شما به جای قرض دادن پول، مالک بخشی از دارایی می‌شوید و از سود آن بهره‌مند می‌شوید.

مثال: شرکت هواپیمایی ایران ایر از صکوک برای خرید هواپیماهای جدید استفاده کرده است.

اوراق قرض‌الحسنه (Gharz al-Hasna Bonds)

این اوراق برای کمک به پروژه‌های خیریه است. شما بدون دریافت سود به پروژه‌ها قرض می‌دهید.

مثال: بنیاد مسکن از این اوراق برای ساخت خانه در مناطق محروم استفاده کرده است.

اوراق گواهی استفاده از تسهیلات مسکن (تسه)

اگر می‌خواهید خانه بخرید اما پول کافی ندارید، می‌توانید از اوراق تسهیلات مسکن استفاده کنید. این اوراق به شما کمک می‌کند تا از تسهیلات وام مسکن بهره ببرید.

مثال: بسیاری از افراد در تهران برای خرید خانه از این اوراق استفاده کرده‌اند.

اوراق مبتنی بر خرید دین (Asset-Backed Securities)

فرض کنید یک شرکت پولی از مشتریان طلب دارد اما نمی‌تواند صبر کند. این شرکت طلب خود را به بانک می‌فروشد و بانک این طلب‌ها را به صورت اوراق عرضه می‌کند.

مثال: یک شرکت تولیدی از این روش برای دریافت نقدینگی فوری استفاده کرده است.

اوراق مزارعه (Farm Papers)

این اوراق برای تأمین مالی فعالیت‌های کشاورزی طراحی شده است. با خرید این اوراق، شما به کشاورزان کمک می‌کنید که هزینه‌های کشت و برداشت محصولات خود را تأمین کنند و در سود نهایی شریک می‌شوید.

مثال: فرض کنید یک کشاورز برای کشت زعفران نیاز به سرمایه دارد. شما با خرید اوراق مزارعه، هزینه کشت را تأمین می‌کنید و پس از برداشت محصول، در سود فروش آن سهیم می‌شوید.

اوراق مساقات (Musaqat Papers)

این اوراق برای پروژه‌های باغداری طراحی شده است. دارندگان این اوراق به تأمین مالی فعالیت‌های مرتبط با نگهداری و برداشت محصولات باغی کمک می‌کنند و در سود آن شریک می‌شوند.

مثال: باغداران پسته در استان کرمان از این اوراق برای تأمین مالی هزینه‌های نگهداری باغ‌ها استفاده کرده‌اند.

اوراق منفعت (Benefits Bonds)

اوراق منفعت به شما این امکان را می‌دهد که از خدمات یا منافع ناشی از یک دارایی بهره‌مند شوید. این اوراق معمولاً برای پروژه‌های خدماتی استفاده می‌شود.

مثال: فرض کنید یک بیمارستان قصد دارد تجهیزات پزشکی جدیدی خریداری کند. شما با خرید این اوراق، حق استفاده از خدمات بیمارستان یا سهمی از درآمد آن را دریافت می‌کنید.

اوراق مضاربه (Mudaraba Papers)

این اوراق برای تأمین مالی پروژه‌هایی که نیاز به سرمایه‌گذاری مشارکتی دارند، طراحی شده است. شما سرمایه‌گذاری می‌کنید و در سود (یا حتی زیان) پروژه شریک می‌شوید.

مثال: یک شرکت فناوری برای توسعه نرم‌افزار جدید خود از اوراق مضاربه استفاده می‌کند و شما به عنوان سرمایه‌گذار در موفقیت پروژه سهیم هستید.

اوراق وقفی (Endowment Bonds)

این اوراق برای تأمین مالی پروژه‌های عام‌المنفعه و خیریه طراحی شده است. شما با خرید این اوراق، در اجر معنوی و اجتماعی پروژه‌ها شریک می‌شوید.

مثال: ساخت یک مدرسه در مناطق محروم با کمک اوراق وقفی تأمین مالی می‌شود. شما با خرید این اوراق در این کار خیر مشارکت می‌کنید.

اوراق بهادار (Securities)

اوراق بهادار زیرمجموعه‌ای از اوراق مالی است و به ابزارهایی گفته می‌شود که قابلیت خرید و فروش در بازارهای مالی را دارند، اما اوراق مالی یک اصطلاح کلی‌تر است که شامل تمامی ابزارهای مالی می‌شود، از جمله اوراق بهادار و ابزارهای دیگری مثل اوراق اجاره، صکوک، اوراق مضاربه و اوراق سلف. به بیان ساده، هر اوراق بهاداری یک نوع اوراق مالی است، اما هر اوراق مالی الزاماً اوراق بهادار نیست.

انواع اوراق بهادار:

• سهام (Equities)
• اوراق بدهی (Debt Securities)
• اوراق مشتقه (Derivatives)
• صندوق‌های سرمایه‌گذاری (Mutual Funds)

مثال: فرض کنید شما سهام شرکتی مانند ایران‌خودرو را می‌خرید. با این کار، شما مالک بخشی از شرکت می‌شوید و در سود آن سهیم هستید. یا اگر اوراق بدهی بخرید، به دولت یا شرکت وام می‌دهید و در ازای آن سود دریافت می‌کنید.

سهام (Equities)

سهام نماینده مالکیت بخشی از یک شرکت است. با خرید سهام، شما به عنوان یکی از مالکان شرکت در سود و زیان آن شریک می‌شوید.

مثال: اگر شما سهام یک شرکت تولیدی بخرید، به اندازه سهم خود در سود یا زیان سالانه شرکت شریک خواهید بود.

اوراق بدهی (Debt Securities)

اوراق بدهی به معنای وامی است که شما به شرکت‌ها یا دولت‌ها می‌دهید. در ازای این وام، در سررسید معین اصل پول به همراه سود توافق‌شده به شما بازپرداخت می‌شود.

مثال: شهرداری‌ها اغلب از این اوراق برای تأمین مالی پروژه‌هایی مثل ساخت پل یا مترو استفاده می‌کنند.

اوراق مشتقه (Derivatives)

این اوراق ارزش خود را از دارایی‌های پایه مثل سهام، کالا یا ارز می‌گیرند. قراردادهای آتی و اختیار معامله از معروف‌ترین انواع اوراق مشتقه هستند.

مثال: اگر شما یک قرارداد آتی طلا بخرید، می‌توانید در آینده مقدار مشخصی طلا را به قیمت توافق‌شده دریافت کنید.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری (Mutual Funds)

این صندوق‌ها سرمایه‌های جمع‌آوری‌شده از افراد مختلف را در یک سبد متنوع از اوراق بهادار مدیریت می‌کنند. این روش ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد.

مثال: صندوق‌های سرمایه‌گذاری مثل “کاریزما” به شما کمک می‌کنند که بدون دانش تخصصی در بازار، سرمایه‌گذاری کنید.

تفاوت‌ها و اشتباهات متداول در شناخت انواع اوراق مالی

در این مقاله، ابزارهای مالی مختلف را به زبانی ساده توضیح دادیم. هر کدام از این اوراق می‌توانند به شما کمک کنند تا در پروژه‌های مختلف مشارکت کنید، سرمایه‌گذاری کنید یا حتی نیازهای مالی خود را تأمین کنید. انتخاب ابزار مناسب به اهداف مالی و شرایط شما بستگی دارد.