عملکرد دولت‌ها در بازار سرمایه

شهر بورس – امیر ملک زاده: بازار سرمایه همواره یکی از چالش‌های دولت‌های مختلف طی سالیان اخیر در کشور بوده است. در سال‌های نه چندان دور و تا پیش از حوالی 98، سهامداران چندان زیادی در بورس فعالیت نداشتند و در پایان سال 97 تعداد کدهای سهامداری به رقمی در حدود 10 میلیون کد می‌رسید. در حالی که آن روزها تعداد سهامداران حدود 10 میلیون نفر بود، اهالی قدیمی بازار سرمایه از افزایش تعداد کدهای سهامداری سخن می‌گفتند و آن را اتفاقی عجیب قلمداد می‌کردند.

البته با نگاهی دقیق‌تر به رویدادهای سال‌های گذشته در بازار سرمایه در ابتدای دهه 90 خورشیدی، می‌توان دریافت که تعجب فعالان قدیمی بازار سرمایه چندان هم بی‌دلیل نبوده؛ چراکه در ابتدای سال 1392، تنها حدود 6 و نیم میلیون نفر از جمعیت ایران دارای کد بورسی بودند.

سابقه بورس در ایران

پس از پایان جنگ تحمیلی هشت ساله و هم‌زمان با دوره سازندگی، بورس تهران نیز برگ جدیدی در تاریخ خود ثبت کرد. در آن مقطع، افت و خیزهایی در بازار سهام وجود داشت، اما بورس تهران به عنوان نماد اصلی بازار سرمایه ایران، از آغاز سال 1376 دوره تازه‌ای از فعالیت را به خود دید.

حرکت‌های بنیادی انجام شده در راستای بازسازی ساختار سازمانی و مدیریتی، به کارگیری نوآوری‌های فنی و تخصصی، اصلاح رویه‌های مقرراتی و نظارتی، فراهم آوردن زمینه‌های ارتقای کارایی و اصلاح کارکردهای بازار، و کوشش در جهت همسازی سیاست‌گذاری‌ها با نیازهای واقعی بازار سرمایه در کانون توجهات و برنامه‌های اصلاح ساختاری این سازمان قرار گرفت.

سال 1379 یک سال بسیار درخشان در پرونده بورس تهران به حساب می‌آید که در این سال بازدهی بورس در ایران به حدود 86 درصد رسید.

افت و خیزهای مختلف بورس تهران در دهه 80 و 90 نیز ادامه داشت و دقیقاً 20 سال پس از رشد قابل توجه بورس در سال 1379، این‌بار نوبت به یک رشد جدید در سال 1399 رسید.

دوره دوم ریاست‌جمهوری حسن روحانی، رویایی‌ترین روزهای تاریخ بورس را رقم زد. شاخص کل بورس تهران از ابتدای سال 97 تا مرداد 99، بیش از دو هزار درصد رشد کرد و موفق شد خود را از حوالی سطح 100 هزار واحد به دو میلیون واحد برساند.

عملکرد دولت دوازدهم

در مورد عملکرد دولت دوازدهم در ماجرای بورس، انتقادات بسیاری وجود دارد. تبلیغات گسترده و دعوت عمومی مردم به دریافت کد بورسی و حضور در بازار سرمایه، آن هم بدون آموزش اتفاقی بود که حتی در سطح ریاست‌جمهوری نیز اتفاق می‌افتاد.

در میان تمامی صحبت‌های حسن روحانی در راستای دعوت مردم به حضور در بازار سرمایه، اظهارات او در 16 مرداد 99 هیچگاه از ذهن سهامداران پاک نخواهد شد. «مردم باید همه‌چیز را به بورس بسپارند.» این همان جمله معروف حسن روحانی بود.

وی در آن روز گفت: با شرایطی که بورس دارد صندوق‌های ما می‌تواند فعال‌تر بشود. بخش دولتی به تدریج بعد از سرمایه‌گذاری و به ثمر رساندن باید کم‌کم کنار بروند و صاحب سهام باشند و این برای آینده فعالیت آنها ثمربخش‌تر است. با شرایطی که بورس نشان می‌دهد اوضاع بهتر خواهد شد؛ مردم باید همه‌چیز را به بورس بسپارند.

این اظهارات در حالی از سوی حسن روحانی مطرح شد که روزهای سیاه بورس تهران از 19 مردادماه 1399 آغاز شد و بزرگ‌ترین ریزش تاریخ بازار سرمایه اتفاق افتاد.

عرضه صندوق‌های ETF دولتی دارا یکم و پالایشی یکم به مردم، عرضه‌های اولیه سنگین شرکت‌های مختلف از جمله شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی و آزادسازی سهام عدالت؛ بخشی از اقدامات حسن روحانی و دولت او در ماجرای بورس بود. در روزهای ریزش بازار سرمایه که سهامداران شاهد از بین رفتن سرمایه‌های خود بودند، دولت اقدام چندان قابل توجهی انجام نداد. این در حالی بود که فرهاد دژپسند، وزیر امور اقتصاد و دارایی حسن روحانی همین چند ماه پیش گفته بود که «به عملکردم در بورس افتخار می‌کنم»

به هر حال و با تمامی این اوصاف، نیمه دوم 99 و بهار 1400 که از آنها به عنوان بدترین روزهای تاریخ بورس یاد می‌شود به اتمام رسید و سید ابراهیم رییسی توسط مردم به عنوان رییس‌جمهور انتخاب شد.

وعده‌های رییسی

سید ابراهیم رییسی در دوران تبلیغات نامزدها پیش از انتخابات، تنها فردی بود که از سازمان بورس بازدید کرد و قول‌هایی پیرامون بهبود اوضاع بورس داد. اقدامات ابراهیم رییسی باعث شد که فعالان بازار سرمایه هم به او اعتماد کنند. رییسی نیز در برنامه‌های خود پیش از انتخابات از بورس به عنوان اولویت اول خود یاد کرد. پس از برگزاری انتخابات و در مراسم تنفیذ حکم ریاست‌جمهوری، رییس‌جمهور جدید بار دیگر بر موضوع بورس تاکید کرد و از آن به عنوان یکی از برنامه‌های خود نام برد.

با انتخاب رییسی، بورس در تابستان 1400 روزهای خوبی را سپری کرد و بازار سرمایه توانست رشد هر چند اندکی را رقم بزند.

آغاز افت‌های جدید

برخلاف روزهای نخست انتخاب ابراهیم رییسی، بازار سرمایه به آغاز کار او واکنش مثبتی نشان نداد و در 6 ماهه دوم 1400، افت جدیدی را تجربه کرد.

افت‌هایی که در دولت رییسی اتفاق می‌افتاد، جنس متفاوت‌تری از افت‌های قبلی داشت و سهامداران را با ضررهای بسیار هنگفتی مواجه ساخت.

ضررهای پی‌درپی و افت سنگین سهام، حتی پای سهامداران را به مقابل مجلس شورای اسلامی کشاند و آنها اعتراض خود را به وضعیت بازار سرمایه نشان دادند.

کمپین‌ها و هشتگ‌های مختلفی هم در راستای اعتراض به عملکرد دولت در موضوع بورس راه‌اندازی شد و سهامداران وزیر اقتصاد را تا یک‌قدمی استیضاح پیش بردند.

خاندوزی در آن روزها گفت: متأسفانه سوء مدیریت مشهود دولت گذشته در بازار سرمایه که منجر به رشد بی‌منطق و حبابی شاخص بورس در نیمه اول سال 1399 و در پی آن کاهش 45 درصدی شاخص در نیمه دوم سال 1399 شد موجب زیان و بلکه ناراحتی و خشم بخش مهمی از سهامداران خرد و تازه وارد به این بازار بود که جمعیت بالایی را هم شامل می‌شد فراهم کرد.

وزیر امور اقتصاد و دارایی تأکید کرد: بازار سرمایه را که می‌توانست زمینه توسعه کشور باشد به چالشی طولانی تبدیل کرد که امروز هم ادامه دارد.

رییس مجلس شورای اسلامی نیز گفت که دولت‌ها باید نسبت به بازار سرمایه پاسخگو باشند.

قالیباف تاکید کرد: نکته مهم این است که دولت باید توجه کند که بازار بورس بازار تنها و مستقلی نیست، این بازار تحت تأثیر سیاست‌های اقتصادی، پولی و بانکی دولت است. از صادرات و واردات تا تصمیم‌های بانک مرکزی و وزارت صنعت، معدن و تجارت در این بازار تأثیرگذار هستند.

زشت و زیبای دولت‌ها در بورس

مجید عشقی، رییس سازمان بورس در آخرین اظهارات خود، دولت قبلی را مقصر وضعیت کنونی بورس دانسته است. این اظهارات در حالی از سوی عشقی مطرح شده که برخی اقدامات دولت سیزدهم هم جای بحث‌های فراوانی دارد که از جمله آنها می‌توان به تصمیمات خلق الساعه ابراهیم رییسی در لغو افزایش قیمت خودرو و بخش نامه اخذ مالیات از صادرات اشاره کرد که هر کدام از آنها در مقاطع مختلف موجب ایجاد شوک در بازار سرمایه شده‌اند.

مجید عشقی در این مورد می‌گوید: فاجعه‌ای که در بازار سرمایه در سال ۹۹ رخ داد، ناشی از اقداماتی بود که توسط دولت دوازدهم انجام شد، در آن زمان مسوولان با کاهش نرخ بهره، ورود سیل نقدینگی به بازاری که زیرساخت آن آماده نبود و سمت تقاضای آن با لغزش همراه بود باعث ایجاد آن فاجعه‌ در بازار شدند. فاجعه بورس در سال ۹۹ مربوط به صعود شتابانی بود که بازار برای چند ماه تجربه کرد و زمینه‌ساز ایجاد آن مشکلات در بازار شد، مقصر اصلی ایجاد چنین روندی در بازار دولت قبل بود و جو بی‌اعتمادی را که در بازار ایجاد کرد بسیار شدید بود.

عشقی ادامه می‌دهد: دولت در همان زمان باید به‌موقع عرضه سهام را افزایش می‌داد تا جوابگوی تقاضای ایجاد شده در بازار باشد و از طریق آن روند غیرمنطقی بازار را که از دی‌ماه ۹۸ تا مرداد ۹۹ رخ داد را کنترل می‌کرد. در نخستین روزهای فعالیت خود در سازمان بورس، سهامداران اقدام به خرید سهام نمی‌کردند و روزی را نداشتیم که جریان ورود نقدینگی به این بازار صورت گیرد بلکه فقط پول از این بازار خارج می‌شد، این امر نشان از آن داشت که همه به دنبال نقد کردن سهام خود در بازار بودند.

رییس سازمان بورس ادامه می‌دهد: اعتماد از دست‌ رفته در بازار یک‌روزه به بازار باز نمی‌گردد، بلکه زمان‌بر است، اکنون امیدوارم اعتماد بازگشته به بازار ادامه پیدا کند و دوباره با تصمیمات خود آن را خدشه‌دار نکنیم.

تفاوت دولت روحانی و رییسی

برخلاف رییس سازمان بورس، سیاوش وکیلی، کارشناس و تحلیلگر بازار سرمایه عملکرد دولت سیزدهم را هم مورد انتقاد قرار داده و عنوان می‌کند: میان دولت قبل و دولت فعلی یک تفاوت اساسی وجود دارد. کار دولت قبل هم به هیچ‌وجه تایید نمی‌شود، اما اگر یک ناظر بیرونی در آن مقطع به شرایط نگاه می‌کرد، می‌گفت که دولت به خاطر تحریم‌ها بی‌پول است و باید به یک شکلی کشور را بچرخاند.

وی خاطرنشان می‌سازد: در دولت فعلی، پیش از رسمی شدن برجام یک سری گشایش‌هایی دیده می‌شود. از طرفی دیگر، نفت 100 دلاری شوخی نیست و حتی اگر به شکل پول به ما داده نشود، اما کشور در وضعیت بحرانی قرار ندارد. برای رفتارهای فعلی سردمداران دولتی، هیچ توجیهی نیست و شاید در یک نگاه خوش‌بینانه، آن را به عدم هماهنگی نسبت داد.

گزارش از امیر ملک زاده