به گزارش شهر بورس، صندوق‌های کالایی (Commodity Funds) از جمله ابزارهای مالی نوین هستند که با هدف سرمایه‌گذاری در دارایی‌های فیزیکی یا مشتقات مرتبط با کالاها، نقش مهمی در تنوع‌بخشی پرتفوی سرمایه‌گذاران، پوشش ریسک تورم و توسعه بازارهای مالی ایفا می‌کنند. این صندوق‌ها با تمرکز بر کالاهای اساسی نظیر طلا، نفت، فلزات صنعتی، محصولات کشاورزی و انرژی، در دو دهه اخیر رشد قابل توجهی در بازارهای مالی جهانی و به‌تدریج در ایران داشته‌اند.
انواع صندوق‌های کالایی در جهان
صندوق‌های کالایی بین‌المللی از منظر ساختار سرمایه‌گذاری، نوع دارایی پایه، و اهداف عملکردی به انواع زیر تقسیم می‌شوند:
صندوق‌های کالایی فیزیکی (Physically-backed Funds)
این نوع صندوق‌ها دارایی پایه را به صورت واقعی نگهداری می‌کنند. برای مثال، صندوق‌های طلا مانند SPDR Gold Shares (GLD) در ایالات متحده، Xetra-Gold در آلمان، و Perth Mint Gold ETF در استرالیا، با ذخیره‌سازی طلای فیزیکی در خزانه‌داری‌ها، ارزش واحدهای خود را به قیمت روز طلا وابسته می‌کنند.
صندوق‌های مبتنی بر قراردادهای مشتقه (Futures-based Funds)
این صندوق‌ها به جای نگهداری فیزیکی کالا، در قراردادهای آتی یا سایر ابزارهای مشتقه مبتنی بر کالاها سرمایه‌گذاری می‌کنند. برای نمونه، صندوق United States Oil Fund (USO) در آمریکا در قراردادهای آتی نفت خام سرمایه‌گذاری می‌کند. در بریتانیا نیز صندوق‌های مبتنی بر گاز طبیعی و انرژی تحت نظارت FCA فعالیت دارند.
صندوق‌های شاخصی کالایی (Commodity Index Funds)
این صندوق‌ها بازدهی خود را به یک شاخص کالایی مانند Bloomberg Commodity Index یا S&P GSCI متصل می‌کنند. در کانادا و سنگاپور، نمونه‌هایی از این صندوق‌ها با تمرکز بر شاخص‌های کالایی کشاورزی و فلزات راه‌اندازی شده‌اند.
صندوق‌های تخصصی (Thematic or Focused Commodity Funds)
این صندوق‌ها بر یک یا چند گروه خاص کالایی متمرکز می‌شوند؛ مثلاً صندوق‌هایی که فقط در فلزات کمیاب (Rare Earth Elements) در چین، یا صندوق‌هایی با تمرکز بر انرژی‌های تجدیدپذیر در نروژ و هلند. این تمرکز به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد بر مبنای تحلیل‌های بنیادی و روندهای جهانی، تصمیم‌گیری کنند.
صندوق‌های چند‌دارایی با محوریت کالا (Multi-Asset Funds with Commodity Tilt)
این صندوق‌ها کالا را به‌عنوان بخشی از سبد متنوع سرمایه‌گذاری خود نگه می‌دارند. در سوئیس و ژاپن، این رویکرد در صندوق‌های بازنشستگی و محافظه‌کار مرسوم است و به مدیریت ریسک کل پرتفوی کمک می‌کند.
وضعیت صندوق‌های کالایی در ایران
در بازار سرمایه ایران، صندوق‌های کالایی در قالب صندوق‌های قابل معامله (ETF) توسعه یافته‌اند. این صندوق‌ها مطابق با مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار (سبا) عمل می‌کنند و با الهام از ساختارهای بین‌المللی، بومی‌سازی شده‌اند.
انواع صندوق‌های کالایی در ایران:
صندوق‌های سرمایه‌گذاری در طلا
این صندوق‌ها بر مبنای گواهی سپرده سکه طلا که در بورس کالا معامله می‌شود، فعالیت می‌کنند. واحدهای آن‌ها به صورت روزانه ارزش‌گذاری می‌شود و قابلیت خرید و فروش آنلاین دارند. نمونه‌هایی از این صندوق‌ها شامل «صندوق طلای لوتوس»، «عیار»، «زر» و «کیان» هستند.
صندوق‌های کالایی مبتنی بر زعفران و پسته (در حال توسعه)
بورس کالای ایران گواهی سپرده برای محصولات کشاورزی مانند زعفران، زیره و پسته را راه‌اندازی کرده و در حال حاضر، امکان طراحی صندوق‌های کالایی مبتنی بر این محصولات در حال بررسی و توسعه است.
صندوق‌های کالایی مبتنی بر فلزات صنعتی (طرح‌های آینده)
با راه‌اندازی معاملات گواهی سپرده و قراردادهای آتی برای مس، آلومینیوم، فولاد و سایر فلزات، بستر لازم برای تأسیس صندوق‌های فلزی در حال شکل‌گیری است. این ابزارها می‌توانند پیوند مؤثری میان بازار سرمایه و صنایع معدنی برقرار کنند.
مزایا و چالش‌ها
مزایا:
افزایش تنوع پرتفوی و کاهش ریسک سیستماتیک
فراهم‌سازی امکان سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در کالاها بدون نیاز به نگهداری فیزیکی
ارتقاء شفافیت و نقدشوندگی بازارهای کالایی
چالش‌ها:
نوسانات شدید قیمت کالاها و ریسک‌های ناشی از آن
نیاز به زیرساخت‌های فناورانه، انبارداری و نظارتی قوی
محدودیت ابزارهای مشتقه کالایی در بازار ایران نسبت به استانداردهای جهانی
نتیجه‌گیری
صندوق‌های کالایی به‌عنوان ابزارهای مکمل در بازارهای مالی، نه‌تنها امکان سرمایه‌گذاری غیرمستقیم و مطمئن در دارایی‌های واقعی را فراهم می‌کنند، بلکه نقش مؤثری در توسعه بازار سرمایه و هدایت نقدینگی ایفا می‌نمایند. هرچند ایران گام‌های اولیه را در مسیر راه‌اندازی این ابزار برداشته، توسعه ابزارهای مشتقه، بهبود زیرساخت‌ها و افزایش فرهنگ مالی سرمایه‌گذاران، از پیش‌شرط‌های گسترش پایدار این صندوق‌ها به شمار می‌رود.
